NL
.
Rechter koppelt formeel Nederlanderschap aan witheid
Bron: www.nrc.nl
Rechter koppelt formeel Nederlanderschap aan witheid
Racisme Etnisch profileren door Nederlandse autoriteiten staat ter discussie, zeker nu deze week de rechter deze praktijken lijkt goed te keuren. Dat moeten we niet laten gebeuren, meent Sinan Çankaya.


'Wilt u even meelopen, meneer.' Mpanzu Bamenga had Italië bezocht en was op weg terug naar Nederland, naar zijn woonplaats Eindhoven om precies te zijn (dat kunnen we Bamenga niet kwalijk nemen), toen hij uit de rij werd gepikt op het vliegveld.

Je wil tegen zo'n marechaussee schreeuwen: "Zeker omdat ik een kleurtje heb!" Maar dat doe je niet. Je wil niet dat de ambtenaar zich nodeloos opwindt, en je wil niet langer dan strikt noodzakelijk worden opgehouden. Dus je loopt gewillig mee, en slikt de pijn weg.

Sinan Çankaya is schrijver van Mijn Ontelbare Identiteiten (2020), een bespiegeling op de veranderde omgang met de Ander in Nederland.

De agent van de Koninklijke Marechaussee verklaarde later dat Bamenga aan een risicoprofiel voldeed. "Want hij liep vlot, was goed gekleed, reisde alleen en hij had daarnaast het uiterlijk van een niet Nederlander zijnde mogelijke vreemdeling."

Mbanzu Bamenga is een fraaie pakken-dragende lokale D66-politicus (ook dat kunnen we hem niet kwalijk nemen) die iets probeert te doen tegen hondenpoep en fietsen op de stoep. Hij heeft de Nederlandse nationaliteit.

De marechaussee zag hem aan voor een mogelijke Nigeriaanse mensensmokkelaar.
Etniciteit

Vorig jaar startte Bamenga samen met Amnesty International, RADAR, Control Alt Delete en PILP-NJCM een rechtszaak tegen de Staat om een eind te maken aan etnisch profileren. Deze week oordeelde de rechter: etniciteit mag "in combinatie met" andere indicatoren worden gebruikt in risicoprofielen. Etniciteit hóeft geen objectieve aanwijzing voor nationaliteit te zijn, maar dat kán wel, aldus de rechter. In haar vonnis beschouwde de rechtbank huidskleur als onderdeel van "onveranderlijke uiterlijke kenmerken".

Met deze uitspraak giet de rechtbank Nederlanderschap en witheid in beton. Dat wisten een heleboel Nederlanders-op-het-randje natuurlijk al langer, maar nu is er een gerechtelijke uitspraak. De Nederlander is wit, en de vreemdeling is dat niet; niemand kan er nog om heen. De uitspraak is de juridisch onderbouwde, hoogdravende stand-in van het plattere: "Ja, maar zij zíjn toch ook gewoon zwart, en wij zíjn toch gewoon wit."
Lees ook: Mensenrechtenorganisaties eisen dat de staat stopt met etnisch profileren

Eeuwenoude migratie en kolonialisme brachten mensen uit eigen wil en tegen hun wil in naar Nederland; deze mensen sloegen al vroeg barsten in het idee dat Nederlanders alleen maar wit zijn. De postkoloniale migratie uit Nederlands-Indië en de Molukken, en later Suriname en de Nederlandse Antillen, arbeidsmigratie uit Turkije en Marokko, en recente vluchtelingen uit Bosnië, Somalië, Irak, Iran, Congo, en ga zo maar door. Al die mensen hebben het idee van de 'witte Nederlander' van kleur doen verschieten. Zou je denken.

'Wit' en 'zwart' zijn geen objectieve, in het lichaam gegraveerde gegevens. We hebben hier te maken met de erfenis van het kolonialisme; oftewel, met politiek, en niet met de biologie. Want hoe zwart moet je zijn om zwart te zijn? En hoe wit is wit? Dit zijn ongemakkelijke vragen, maar wat betekent in godsnaam het glibberige idee dat een Nederlander wit is dan? Hier zien we waar een kritiekloze, essentialistische opvatting over 'zwarte' en 'witte' mensen toe kan leiden. Zeker wanneer deze raciale ideeën in de hoofden van functionarissen van politie, koninklijke marechaussee en de rechtspraak versmelten met 'kenmerken' van een nationaliteit.

    Deze uitspraak van de rechter geeft de facto een vrijbrief aan nog troebelere vormen van etnisch profileren

Het idee dat er van discriminatie slechts sprake kan zijn als er louter is geselecteerd op raciale kenmerken, getuigt van een bijzondere wereldvreemdheid bij onze grensautoriteiten en nu dus wellicht ook bij de rechterlijke macht. Deze uitspraak is gebaseerd op de veronderstelling dat er geen probleem is, zolang etniciteit "in combinatie met" andere criteria wordt gebruikt. De praktijk van de grenscontrole is troebel en onoverzichtelijk. Natuurlijk is er doorgaans al sprake van een complex amalgaam van meerdere selectiecriteria. Het is bijzonder moeilijk om in die kluwen etniciteit als 'doorslaggevend' draadje vast te grijpen. De rechter heeft nu geen helderheid gecreëerd.
Risicoprofiel

De Koninklijke Marechaussee beweert dat etniciteit geen rol speelt in algemene risicoprofielen. Die profielen worden samengesteld op basis van bewerkte gegevens en beschrijven bijvoorbeeld migratieontwikkelingen. "De profielindicatoren, die tezamen het profiel vormen, zijn volgens de Staat steeds neutraal en objectiveerbaar en betreffen veelal kwantificeerbare gegevens, zoals de luchthaven van vertrek, de luchthaven van bestemming, de aard van het vliegticket (enkele reis of retour) of de samenstelling van het reisgezelschap (leeftijd, geslacht)."

Ook bij deze passage zijn vraagtekens te plaatsen. Deze selectiecriteria zijn vaak ook geracialiseerd, en geen neutrale begrippen. Los van elkaar zijn ze ogenschijnlijk neutraal, opgeteld kunnen ze bedoeld en onbedoeld verwijzen naar etniciteit of ras. Het idee dat de techniek neutraal is en kleurenblind , is dan ook een farce. Daarbij: algoritmische risicoanalyses op vliegvelden zijn nu al ondoorgrondelijk, en mateloos complex. Deze uitspraak van de rechter geeft de facto een vrijbrief aan nog troebelere vormen van etnisch profileren.

De rechter is het laatste redmiddel van de burger, en kan in theorie de ongelijke gevolgen van eerdere ongelijke beslissingen terugdraaien. Dat is nu, net zoals in de Toeslagenaffaire, niet gebeurd. Het lijkt erop dat de rechter een effectief toezicht op vreemdelingen (een onbewezen claim) zwaarder laat wegen dan principes van non-discriminatie.

Nieuwsgierig naar wat Bamenga in Italië te zoeken had? Hij gaf daar een vrijheidslezing.
Terug