NL
.
Diversiteit en representatie in het leerkrachtenkorps
Diversiteit en representatie in het leerkrachtenkorps
In het derde middelbaar zag ik voor het eerst, en ook meteen laatst, een leraar van kleur voor de klas staan. Wel, om precies te zijn was het zelfs niet eens een leerkracht, maar een stagiaire. Het was bijna een extatische ervaring voor me, een unicorn voor de klas.

Het kan echter zijn dat mijn beleving niet helemaal objectief was. Niet omdat de stagiaire net zoals ik Marokkaanse roots had, noch omdat ze het zo goed deed en zelfs niet omdat we qua uiterlijk misschien toch wat op elkaar leken. Neen, misschien was mijn beleving niet helemaal objectief, omdat de stagiaire die mij op dat moment les gaf mijn eigen zus was.

Om het nog eens duidelijk te stellen, u heeft dit niet verkeerd gelezen. Doorheen mijn gehele schoolloopbaan heb ik nog maar één enkele persoon van kleur voor de klas zien staan en dat was ook nog eens mijn eigen grote zus. Ondanks dat dit ondertussen al 6 jaar geleden is, was het toen voor mij al een duidelijke indicatie van het schrijnende tekort aan diversiteit in het leerkrachtenkorps.
Je kan niet worden wat je niet ziet

Waarom worden er zo weinig mensen van kleur leerkracht? Een vraag die keer op keer gesteld wordt. De vraag kan ook anders geformuleerd worden, waarom hebben scholen zo weinig leerkrachten van kleur? Hier is niet één eenvoudige verklaring voor, maar tal aan factoren spelen een rol.

Allereerst moet er naar het secundair onderwijs gekeken worden. Het onderwijs in Vlaanderen is nog al te vaak gebaseerd op het referentiekader van de witte middenklasse, waar er weinig tot bijna geen plaats is voor het referentiekader van jongeren van kleur. Leerkrachten zijn daarom geneigd om een heel stereotype beeldvorming te hebben rond deze jongeren, waardoor er regelmatig ondoordachte studieadviezen gegeven worden. Doorheen het secundair onderwijs uit zich dit in de sterke aanwezigheid van het watervalsysteem in het traject van jongeren van kleur. Door compleet foutieve en irrelevante uitspraken als "jij kan goed met je handen werken", proberen leerkrachten deze doorstroming te rechtvaardigen. Het is toch wel opmerkelijk dat leerlingen van kleur maar al te vaak het slachtoffer zijn van dat soort adviezen.

Studenten van kleur worden in het watervalsysteem gegooid zonder zwembanden en leerkrachten sporen hen zelden aan om het hoger onderwijs verder te zetten. Het is niet ongehoord dat sommige leerkrachten jongeren compleet afraden om verder te studeren of hun opleidingskeuzes al afkeuren alvorens de studenten nog maar naar de infosessies zijn gegaan. Daarbovenop is er totaal geen representatie in het leerkrachtenkorps waarin studenten zich in kunnen herkennen. Je kan simpelweg niet worden wat je niet ziet. En toch wordt er op bijna miraculeuze wijze verwacht van deze jongeren dat ze zelf hun weg vinden naar de lerarenopleiding.

De kennis en competenties van de huidige leerkrachten om met diversiteit om te gaan schieten duidelijk te kort. De lerarenopleiding kampt met net hetzelfde probleem. Naast het feit dat de opleiding dikwijls heel ontoegankelijk is, vervallen ze ook hier nog al te vaak in stereotypen. Dit omdat de opleiding maar een heel oppervlakkige kennis heeft over hoe ze moet omgaan met diversiteit, niet enkel in maar ook voor het klaslokaal. Het is verder geen geheim dat stages vinden nog steeds een uitdaging is voor studenten van kleur. Je moet maar een vreemd klinkende naam, een andere etnische achtergrond of een donkerdere huid hebben, of een hoofddoek dragen. Plots ben je 'ongeschikt' of hebben ze zogenaamd niemand meer nodig en maken je capaciteiten als stagiair bitter weinig uit.

Wanneer je als student stage loopt, is het de bedoeling dat je een kijk krijgt op wat je te wachten staat in het werkveld. Het mag dan geen verrassing zijn dat wanneer leerlingen van kleur in de lerarenopleiding slechte stage-ervaringen ondervinden juist omwille van deze reden, sommigen er uiteindelijk voor kiezen om de lerarenopleiding achter zich te laten. Niet elke persoon van kleur heeft een even dikke huid en evenveel veerkracht om met deze teleurstellende ervaringen om te gaan én dit zou simpelweg ook niet zomaar verwacht mogen worden.

Het stopt echter niet bij de lerarenopleiding. Studenten die dan toch doorzetten en de opleiding vervolledigen, komen vaak terecht in een leerkrachtenkorps waar hetzelfde liedje zich herhaalt. Leerkrachten van kleur moeten zich constant bewijzen, zich verantwoorden en bijna vechten tegen allerhande vooroordelen en stereotypen. Niet zozeer van leerlingen, maar van hun eigen collega's. Sommige personen van kleur kiezen er zelfs voor om na enkele jaren een andere job uit te oefenen juist omdat het zo zwaar doorweegt.

Na deze berg aan drempels zou het niet verrassend moeten zijn dat het geschatte onderwijzend personeel van kleur in Vlaanderen op zo'n kleine 3 procent ligt. De vraag is dus wel degelijk, waarom hebben zo weinig scholen leerkrachten van kleur? Want daar is ook waar het antwoord ligt. We kunnen de olifant in de kamer blijven negeren en deze kansen mislopen of we kunnen niet alleen het probleem erkennen maar ook grondig werken aan het diversiteitsbeleid in het onderwijs.

Kortom, er is een disbalans tussen witte leerkrachten en leerkrachten van kleur, wat zorgt voor een tekort aan representatie. Er ontstaat een cyclus die maar moeilijk te doorbreken lijkt. Geen representatie voor de klas, weinig ondersteuning in het verder studeren aan de lerarenopleiding en de ene tegenslag na de andere zorgt ervoor dat het grote tekort blijft bestaan.
Representatie, representatie, representatie

Diversiteit wordt nog te vaak behandeld als een geïsoleerd onderwerp dat eenmalig aan bod komt tijdens een lesje zedenleer. Op deze manier doen we alsof het geen integraal deel uitmaakt van onze samenleving, maar eerder alsof het een losstaand thema is. Hierdoor moeten leerkrachten en schooldirecties dan ook niet verder reflecteren over hun eigen, dikwijls negatieve, houdingen tegenover diversiteit. Een overkoepelend diversiteitsbeleid dat geïntegreerd is in alle scholen zou een antwoord kunnen bieden voor deze grote uitdaging. Het is dan wel belangrijk om te vermelden dat dergelijk beleid enkel werkt als het wordt gehanteerd door zowel schoolbesturen, als de netten en de koepels.

De meest effectieve oplossingen om ervoor te zorgen dat er meer kleur komt in het leerkrachtenkorps liggen wel nog steeds bij de lerarenopleiding zelf. Het is vastgesteld dat zij meer moeite hebben in het aantrekken van studenten met een migratieachtergrond dan andere opleidingen. Om deze doelgroep actief te rekruteren kan er gebruik gemaakt worden van specifieke wervingskanalen met gerichte communicatie om ze beter te bereiken. Daarnaast kunnen ze deze groep studenten overtuigen door het idee van rolmodellen te hanteren, deze moeten dan wel geloofwaardig en herkenbaar zijn. Dit is exact waar schoolbesturen het meeste problemen mee lijken te ondervinden. De oorzaak hiervan valt ook niet ver te zoeken. Als men heel voorspelbaar en afgezaagd een wit persoon van middelbare leeftijd aanstelt om zo een campagne op te zetten in plaats van een persoon van kleur, is het geen verrassing dat de juiste doelgroepen niet bereikt worden.

Daarbovenop kan de lerarenopleiding stage-ervaringen voor hun studenten van kleur verbeteren door bijvoorbeeld stageplaatsen te reserveren om zo alvast een drempel te verlagen. Ik hoor het al van ver aankomen maar neen, dit zou de kansen van de andere studenten niet verkleinen. Daarnaast zou de opleiding ook meer verantwoordelijkheid moeten nemen en sneller signaleren bij organisaties zoals Unia, wanneer er wordt aangegeven door studenten dat ze te maken hebben gehad met discriminatie en racisme tijdens het lopen van een stage. Als instanties elkaar niet op de vingers tikken wanneer dit nodig is, dan houden ze elkaars gebreken enkel in stand. Om deze signaleringsreflex te creëren moeten docenten binnen de lerarenopleiding beginnen met te luisteren naar hun studenten van kleur wanneer ze moeilijkheden aankaarten. Het is belangrijk om hun ervaringen te erkennen en vooral te stoppen met ze te minimaliseren of weg te wuiven.
Diversiteit is een werkwoord

Het onderwijs is een voedingsbodem voor jongeren om ze klaar te stomen voor de samenleving en hier kan niet lichtzinnig over gedaan worden. We mogen jongeren zoveel voorbereiden als we willen om een goede participerende burger te zijn, maar als het onderwijs echter zelf al geen accurate weergave is van onze samenleving, dan zullen ze nooit degelijk om kunnen gaan met diversiteit in "de echte wereld" buiten school. Het is dan ook in ieders belang om een leerkrachtenkorps te hebben waar studenten zich in kunnen herkennen en dat Vlaanderen effectief representeert.

Diversiteit is een werkwoord. Het vormt de basis voor onze samenleving maar dit komt niet vanzelf tot stand. Als we effectieve verandering teweeg willen brengen, dan moeten we diversiteit als een actie zien, iets dat we moeten ondernemen.  Multiculturaliteit, diversiteit en mensen van kleur gaan niet zomaar verdwijnen als ze maar hard genoeg worden genegeerd. Het zou dan ook dwaas zijn om het enkel als een struikelblok te zien in plaats van er alle vruchten van te plukken.
Terug