NL
.
Een jaar langer onnodig preventief fouilleren in gemeente Zaanstad
Een jaar langer onnodig preventief fouilleren in gemeente Zaanstad
Eind 2018 wees de burgemeester van Zaanstad veiligheidsrisicogebieden aan. In deze gebieden heeft de politie de bevoegdheid mensen preventief te fouilleren. Op 5 juli 2021 besloot de burgemeester de aanwijzing van de veiligheidsrisicogebieden te verlengen met een jaar. Is die verlenging wel terecht? Wij bekeken het evaluatierapport van het afgelopen jaar.

Wapens hoge prioriteit Zaanstad
Een van de voornaamste redenen om veiligheidsrisicogebieden aan te wijzen is om wapenbezit en -gebruik te bestrijden. Gemeente Zaanstad heeft het terugdringen van wapenbezit- en gebruik hoog op de agenda staan. De gemeente organiseert grote inleveracties, organiseert campagnes gericht op jongeren, er wordt voorlichting gegeven op scholen, er worden kluiscontroles op scholen uitgevoerd en sinds eind 2018 wordt er in aangewezen veiligheidsrisicogebieden ook preventief gefouilleerd. Het komende jaar blijven de eerder aangewezen gebieden gelden als veiligheidsrisicogebieden. Preventief fouilleren mag dus nog steeds in deze gebieden.  

Samenstelling inwoners van de aangewezen gebieden
De burgemeester wees het centrumgebied van Zaandam en de wijk Poelenburg aan als veiligheidsrisicogebieden. In het centrum van Zaanstad woonden in 2020 in totaal 6.180 inwoners. Daarvan had 88,27 een Nederlands-Nederlandse achtergrond (5.455 inwoners in totaal), 6,31 een niet-westerse migratieachtergrond (390 inwoners in totaal) en 5,42 een westerse migratieachtergrond (335 inwoners in totaal). De wijk Poelenburg had in 2020 8.845 inwoners. Daarvan 26,23 (2.320 inwoners in totaal) een Nederlands-Nederlandse achtergrond, 12,89 een westerse migratieachtergrond (1.140 inwoners in totaal) en 60,88 een niet-westerse migratieachtergrond (5.385 inwoners in totaal).

Daling aantal controles
De gemeente publiceerde een evaluatierapport waarin werd gekeken naar de effecten van de maatregel in 2020 en de eerste helft van 2021. Daaruit blijkt dat er in 2020 in totaal 1.041 personen werden gecontroleerd. Deze acties leverden 1 nepvuurwapen op, 3 slagwapens, 19 steekwapens en 1 taser: 24 wapens in totaal. In de eerste helft van 2021 werden er 646 personen gecontroleerd. Bij deze acties werden 0 vuurwapens, 1 slagwapen en 15 steekwapens gevonden: 16 wapens in totaal. Het aantal controles in 2020 en 2021 lag een stuk lager dan in 2019. In dat jaar werden er 3.038 personen gecontroleerd waarbij er 74 wapens werden aangetroffen. Het gaat hier om alle wapens, inclusief keukenmessen en kleine zakmessen. De opbrengst per fouilleeractie is hiermee ongeveer gelijk: iets meer dan 2 van de fouilleringen leiden tot een wapenvondst. De afname in controles komt volgens de gemeente door de maatregelen die werden genomen tijdens de coronacrisis.

Daling aantal wapenincidenten
Het rapport toont ook cijfers van het aantal wapenincidenten in de voorgaande jaren. In 2017 vonden er in totaal 138 wapenincidenten plaats in de openbare ruimte, waarvan 32 in de aangewezen risicogebieden (23,2 van het totaal). In 2018 steeg het totaal wapenincidenten in heel Zaanstad naar 157, waarvan 43 in de veiligheidsrisicogebieden (27,6 van het totaal). Interessant is dat het aantal wapenincidenten toenam in het eerste jaar dat er preventief werd gefouilleerd. In 2019 vonden er namelijk 171 wapenincidenten in de gehele stad plaats, waarvan 54 in de aangewezen veiligheidsrisicogebieden (31,6 van het totaal). Let wel: deze cijfers zijn exclusief de opbrengsten van het preventief fouilleren. In 2020 daalde dit aantal vervolgens naar 143 wapenincidenten, waarvan 32 in de veiligheidsrisicogebieden (22,38 van het totaal). Dat is een daling van 16,37. Deze trendbreuk is volgens de gemeente het gevolg van de coronacrisis.

Bovengemiddeld veel wapens
Ondanks een daling in het aantal fouilleeracties en een daling van het aantal wapenincidenten, heeft de gemeente toch besloten de aanwijzing van de veiligheidsrisicogebieden te verlengen. Die beslissing is genomen omdat de gemeente het aantal wapenincidenten nog altijd relatief hoog vindt, ondanks corona. Bovendien tonen de cijfers volgens de gemeente aan dat het aantal (ernstige) wapenincidenten binnen de veiligheidsrisicogebieden al jaren stijgt. De eerdergenoemde trendbreuk in 2020 is volgens de gemeente te verklaren door de coronacrisis. Met oog op het heropenen van de samenleving verwacht de gemeente dat deze daling slechts tijdelijk is geweest.

Wat levert preventief fouilleren op?
Gemeente Zaanstad meent dat het preventief fouilleren voldoende opbrengt. Wij zetten daar onze vraagtekens bij. Uit de opbrengsten van de fouilleeracties blijkt dat slechts 2 van de wapencontroles uiteindelijk een wapen opleveren. Daarnaast zijn de kosten van de inzet van agenten hoog. Het evaluatierapport toont hoe groot het beroep is dat wordt gedaan op de al beperkte politiecapaciteit. In 2020 kostten de acties de politie 53 diensten. Dat is in totaal 447 uur.

A-selectiviteit "cruciaal aspect"
Een ander argument tegen preventief fouilleren is het feit dat het risico op etnisch profileren groot is. Het rapport gaat niet uitgebreid in op de manier waarop agenten personen selecteren. De gemeente noemt het waarborgen van de a-selectiviteit bij het uitoefenen van de controles een "cruciaal aspect". Nergens wordt genoemd dat a-selectiviteit de norm is en overal moet zijn. De gemeente stelt wel dat zij wil voorkomen dat personen of groepen het gevoel krijgen dat "zij gestigmatiseerd worden" of dat de politie "de indruk wekt te profileren". De gemeente beschrijft daarom dat de voorbereidingen van de acties bestaan uit specifieke instructies over de bevoegdheden, het waarborgen van de a-selectiviteit en het voorlichtingen van burgers. Er wordt echter niet verder ingegaan op deze instructies. Ook wordt nergens vermeld of het waarborgen van de a-selectiviteit is gemonitord.

Onze visie
De impact van een vuurwapen- of steekincident is enorm, voor zowel de slachtoffer(s) als omgeving. In 2020 en 2021 werd er in Zaanstad echter geen vuurwapen aangetroffen. Ook wij vinden dat het bezit en gebruik van wapens moet worden tegengegaan, maar wij vinden preventief fouilleren hier niet het juiste middel voor. Allereerst is de logica achter het preventief fouilleren onbedwingbaar. Als er veel wapens worden gevonden, wordt er geconcludeerd dat de maatregel werkt en een stad veiliger is geworden omdat de wapens van straat zijn gehaald. Als er geen wapens worden gevonden is de conclusie dat preventief fouilleren een goed middel is. Want, zo luidt de gedachte, "de stad is veiliger omdat mensen hun wapens thuislaten."

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat de opbrengsten van preventief fouilleren laag zijn, de kosten hoog en uit onderzoek van Amnesty International blijkt dat het risico op etnisch profileren bij preventief fouilleren groot is. Ook uit dit evaluatierapport blijkt dat en wordt de schijn van etnisch profileren niet tegengaan. Het evaluatierapport biedt bijvoorbeeld geen inzage in het aantal controles per veiligheidsrisicogebied; er is geen uitsplitsing van het aantal acties in Centrum en Poelenburg. We kunnen hiermee niet weten of er een juiste balans is in het aantal controles per wijk. Daarnaast stelt het rapport wel dat de a-selectiviteit bij controle moet worden gewaarborgd, maar zien we nergens terug dat dit ook daadwerkelijk is gebeurd en is  gecontroleerd. Het ontbreekt aan duidelijke richtlijnen over het selecteren van personen.

Wij pleiten voor meer specifieke maatregelen waarbij de politie te werk gaat met een meer persoonsgerichte, informatiegestuurde aanpak. De meeste personen die betrokken zijn bij wapenincidenten zijn al in beeld bij de politie. Verstevig die aanpak. Diverse burgemeesters delen onze mening zoals de VVD burgemeester Van Zanen uit Den Haag: "bij concrete signalen van wapenbezit verdient de voorkeur om de schaarse politiecapaciteit in te zetten om gericht te rechercheren en, waar nodig en mogelijk, op te treden op basis van het strafrecht. Dat is passender, effectiever en efficiënter dan aselecte fouilleeracties."
Terug