NL
.
Racisme in de zorg: ‘Ik wil niet door u geholpen worden’
Racisme in de zorg: ‘Ik wil niet door u geholpen worden’
In de zorgsector is racisme op alle niveaus aanwezig, zowel onder patiënten als verpleegkundigen. Maar het wordt nauwelijks erkend en als het wordt gezien, wordt het vaak verzwegen. Drie zorgverleners van kleur delen hun ervaringen. 'Patiënten vragen mij of ik wel Nederlands spreek.'

Racisme is voor veel verpleegkundigen van kleur aan de orde van de dag, concludeerde vakblad Nursing na het lezen van de reacties op een oproep op Facebook. Het is een probleem dat het blad bespreekbaarder wil maken. Dat is hard nodig, want discriminatie in de zorg wordt ontzettend weinig gerapporteerd. "De meldingen die wij binnenkrijgen zijn slechts het topje van de ijsberg", zegt onderzoeker Merie Polkamp van het Meldpunt Discriminatie Regio Amsterdam.

Saskia van Bon, onderzoeker bij Radar, kan dat beamen: volgens het consumentenprogramma ontvingen de discriminatiemeldpunten in Nederland in 2019 slechts 76 meldingen van discriminatie op grond van afkomst of huidskleur in de zorgsector. Volgens Stop Racisme In De Zorg, een initiatief opgezet door zorgverleners in opleiding, heerst in de sector een zwijgcultuur, terwijl racisme systematisch voor zou komen.

    "

    Racisme in de zorg varieert van kwetsende opmerkingen tot patiënten die niet door iemand geholpen willen worden
    Tweet dit

De verhalen van zorgverleners van kleur díe bekend zijn, bevestigen dat beeld. Het racisme waar zij mee te maken krijgen varieert van kwetsende opmerkingen van collega's en leidinggevenden die het probleem niet erkennen, tot patiënten die niet door hen geholpen willen worden. Ook patiënten van kleur zijn de dupe: zo krijgt een patiënt die de Nederlandse taal niet of minder goed beheerst minder tijd en aandacht.

De wetenschap over racisme in de gezondheidssector

In onderzoek naar racisme en gezondheid ligt de focus vaak op individuele mentale en fysieke stress die door racisme wordt veroorzaakt. Door die aandacht voor interpersoonlijk racisme, waarbij één persoon een ander racistisch bejegent, ontbreekt een belangrijke laag, stelt epidemioloog Nancy Krieger van de Harvard-universiteit. Zij vindt dat er binnen de wetenschap ook aandacht moet zijn voor hoe structureel racisme ongelijke behandeling in de zorg tot stand brengt.

Amerikaans onderzoek wijst uit dat racisme, bias1 en discriminatie in de gezondheidssector de kwaliteit van de zorg die de patiënt krijgt direct beïnvloeden. In Nederland zijn dergelijke onderzoeken moeilijker uit te voeren doordat Nederlandse zorginstellingen, anders dan die in de VS, niet actief mogen registreren op etniciteit.

Italiaans onderzoek uit 2011 wees uit dat huidskleur invloed heeft op hoe serieus zorgverleners iemands lichamelijke klachten nemen. Bij patiënten van kleur werd de pijn die zij ervaren lager ingeschat dan bij een witte patiënt. Onderzoek uit 2016 liet zien dat witte zorgmedewerkers en medische studenten in de VS denken dat het zwarte lichaam biologisch anders, en veelal sterker, is dan het witte lichaam - een vooroordeel dat breed werd uitgedragen in het koloniale tijdperk2.

De Creools-Surinaamse Marga Hendriks (36) werkte jarenlang in het Slotervaart ziekenhuis, waar zij veel racisme meemaakte. 'Patiënten horen mijn achternaam en verwachten een wit persoon. Als ik dan binnenkwam reageerden ze terughoudend.'

"In de lift van het Slotervaartziekenhuis in Amsterdam hing een reglement waarop stond dat racistische uitlatingen niet zijn toegestaan. Dat weerhield patiënten er niet van om meermaals vervelende opmerkingen tegen me te maken. Dat ik op zwarte piet lijk bijvoorbeeld. Toen ik eens een verloskamer binnenkwam en me voorstelde aan de toekomstige vader, zei hij uit het niets: 'Ik snap niet dat jullie je zo inzetten om een kinderfeest te verpesten.' Daar schrok ik van. Hij kent me niet. Ik was daar om zijn vrouw te helpen. Ik negeerde hem en zette mijn pokerface op, maar het liefst wilde ik linea recta naar huis.
"

Ik moest keer op keer uitleggen dat ik verzorgster was, geen schoonmaakster
Tweet dit

Uit mijn tijd in de thuiszorg herinner ik me dat me bij binnenkomst werd gezegd: 'Kijk, hier zijn de schoonmaakspullen.' Dan mocht ik uitleggen dat ik geen schoonmaakster was, maar verzorgster. Je probeert het af te doen als een vergissing. Maar het gebeurt niet één keer. Op een gegeven moment moet je onder ogen zien dat het door je huidskleur komt.

De reacties van collega's in het ziekenhuis na een voorval waren het pijnlijkst. Soms waren ze begripvol, maar meestal zeiden ze: 'Je zal het wel niet goed hebben verstaan', of: 'Het is vast niet zo bedoeld'. Dan baalde ik dat ik ze überhaupt had verteld wat er was voorgevallen. Ik heb niet het idee dat mijn witte collega's zich kunnen inleven in mijn positie als zwarte vrouw. Het voelt alsof ik er alleen voor sta en alsof ik moet doen alsof het racisme niet bestaat.

Mijn tante, die ook altijd in de zorg heeft gewerkt, is overleden aan een veelvoorkomende vorm van huidkanker. Jarenlang werd haar voorgehouden dat ze ernstige eczeem had, omdat zorgverleners de symptomen op haar donkere huid niet herkenden. Toen een arts de kanker uiteindelijk - bij toeval - ontdekte, was het te laat."

Wat deed het Slotervaartziekenhuis tegen racisme?

Een woordvoerder van het Slotervaartziekenhuis laat telefonisch weten destijds (het Slotervaartziekenhuis werd in oktober 2018 failliet verklaard) op de hoogte te zijn geweest van hoe racisme de sfeer en veiligheid in de werkomgeving beïnvloedde. "Wij konden als bestuur alleen maar handelen als die signalen ons ook echt bereikten, maar veel meldingen kregen we niet. We moedigden collega's aan dit wel te doen door te zorgen dat racisme een bespreekbaar thema was. Bij een incident - die zelden werden gemeld - vroegen wij de collega eerst zelf wat hij of zij wilde dat de organisatie deed, bijvoorbeeld excuses eisen. Wij hadden toentertijd geen specifiek beleid op racisme en bekeken per geval welke stappen wij konden ondernemen."

Cecilia Madura (24) is van Caribisch-Nederlandse afkomst en werkt bij het Rijnstateziekenhuis in Arnhem. 'In Nederland wijst men altijd met de vinger naar Amerika. Maar hier zit racisme nota bene in een laboratoriumuitslag verwerkt.'

"Een keer werd er een jongen uit Kameroen binnengebracht, die verward en agressief was vanwege een epileptische aanval. Hij moest daarom in bedwang gehouden worden. Toen collega's zeiden: 'Kijk hoe sterk hij is', begreep ik eerst niet wat ze bedoelden. Deze patiënt was niet buitengewoon sterk, en bij witte patiënten wordt zo'n opmerking nooit gemaakt. Maar dat vooroordeel hebben collega's over zwarte lichamen. Ik heb lang niet geloofd, of willen zien, hoe anders er naar onze lichamen wordt gekeken.

    "

    Patiënten die de taal niet spreken, krijgen minder aandacht omdat artsen niet de moeite nemen met ze te praten
    Tweet dit

Er zijn meer voorbeelden. Zo hebben je nieren een bepaalde 'filtratiedruk' - de GFR-score3. In het ziekenhuis geldt een bepaalde drempelwaarde. Zit je daar boven, dan werken je nieren normaal. Bij de laboratoriumuitslag van de GFR-meting staat aangegeven dat voor mensen 'met een negroïde achtergrond' een correctiefactor geldt, waardoor de drempelwaarde voor de GFR-score hoger is. Terwijl huidskleur daar niets mee te maken heeft.4.

Ook patiënten die de Nederlandse taal niet beheersen, worden in hun zorg benadeeld. Zij krijgen bijvoorbeeld minder aandacht, omdat collega's niet de moeite nemen om met een anderstalige patiënt te praten. Zodra het kan, vluchten ze de kamer uit. Ik heb collega-verpleegkundigen hier regelmatig op aangesproken en hun gezegd na te gaan of er een familielid is meegekomen die de taal beheerst. Want patiënten die de taal niet machtig zijn, komen vrijwel nooit alleen, zeker niet op de opnamedag.

Bij Rijnstate hebben wij nog toegang tot de tolkentelefoon5en onze artsen gaan goed met de taalbarrière om. Zij zorgen dat de informatie op een voor de patiënt begrijpelijke manier wordt gecommuniceerd - bijvoorbeeld via de tolkentelefoon of familieleden. Toch leidt dit er vaak toe dat zorgverleners denken: de familie moet het allemaal maar regelen, want de patiënt begrijpt het toch niet. Hierdoor wordt er langs de patiënt heen gecommuniceerd."

Wat doet het Rijnstateziekenhuis tegen racisme?

Het Rijnstateziekenhuis gaat niet in op bovengenoemd incident. Een woordvoerder laat weten dat medewerkers die racistische incidenten hebben meegemaakt hiermee naar hun leidinggevenden of een vertrouwenspersoon kunnen gaan. Patiënten kunnen melding maken bij de klachtencommissie.

Vera Deul (33), van Surinaams-Nederlandse afkomst, werkt ruim zeven jaar als arts waarvan een groot deel in het Albert Schweitzerziekenhuis in Dordrecht. 'Eén patiënt wilde niet door mij geholpen worden vanwege mijn huidskleur. Er was niemand anders. Prima, dan wacht je maar, dacht ik. Hij had gelukkig niets ernstigs.'

"Ik merk dat patiënten soms verbaasd zijn dat ik hoogopgeleid ben. Ik krijg weleens de vraag of ik wel Nederlands spreek. Nadat ik een consult met ze heb gedaan, schamen ze zich dat ze me die vraag hebben gesteld. Dan laat ik het gaan, omdat ze al weten dat ze fout zaten.
"

Een patiënt wilde niet door mij geholpen worden. Prima, dacht ik, dan wacht je maar
Tweet dit

Ik herinner me een patiënt op de spoedeisende hulp die niet door mij behandeld wilde worden. Op dat moment was er niemand anders op de afdeling die hem kon zien. Prima, dacht ik, dan wacht je maar - de patiënt had gelukkig niets ernstigs. De aanwezige verpleegkundigen steunden mij in mijn beslissing, maar na een paar uur konden ze hem niet langer laten wachten en haalden ze er een andere arts bij.

Als zoiets gebeurt, probeer ik het meestal weg te lachen. Je normaliseert het: er zijn nou eenmaal racistische mensen, dus zo nu en dan kom je er op je werk een tegen. Ik kan me voorstellen dat je er in andere sectoren van de zorg meer mee te maken hebt. Mijn contact met patiënten is vluchtig: ik behandel ze en verlies ze daarna uit het oog. Vaak zijn ze niet eens in staat een opmerking te maken. Maar als het gebeurt, word ik wel eens boos. Dat kan je natuurlijk niet laten blijken, je kan een patiënt niet uitkafferen. In die gevallen loop ik weg en laat ik een andere collega de patiënt opvangen. Ik heb me op zulke momenten altijd gesteund gevoeld door mijn collega's en leidinggevenden, en weet dat ik met ze kan praten als ik dat wil."

Wat doet het Albert Schweitzerziekenhuis (ASz) tegen racisme?

"In het algemeen geldt dat een patiënt het recht heeft de toegewezen behandelaar te weigeren", legt een woordvoerder van het ASz per mail uit. "Wij zijn niet verplicht mee te gaan in de vraag van een patiënt naar een arts van een bepaalde huidskleur, seksuele geaardheid of levensovertuiging. Het is echter wél onze plicht om te zorgen voor een werkomgeving waarin onze medewerkers niet worden gediscrimineerd. We kunnen alleen in het verzoek van een patiënt meegaan als het de belangen van andere patiënten en onze medewerkers niet schaadt. Het ziet ernaar uit dat het ook in deze situatie zo is gegaan. Het is mooi om te zien dat onze medewerkers het onderling hebben opgelost en elkaar daarbij hebben gesteund. Gelijke behandeling van zowel patiënten als medewerkers vinden wij heel belangrijk, maar helaas kunnen we situaties waarin mensen zich gediscrimineerd voelen nooit helemaal uitsluiten."

Overkoepelende instellingen

Brancheverenigingen en beroepsorganisaties ActiZ (branchevereniging voor zorgorganisaties), NVZ (Nederlandse Vereniging voor Ziekenhuizen) en de V&VN (beroepsvereniging Verzorgenden en Verpleegkundigen) zien dat collega's van kleur racistisch worden bejegend, maar houden er zelf geen cijfers over bij. Dit komt doordat incidenten bij de ziekenhuizen en zorginstellingen waar ze plaatsvinden worden gemeld. De verantwoordelijkheid voor het signaleren, registreren en oplossen van racisme ligt volgens de branche- en beroepsorganisaties dan ook bij de ziekenhuizen en zorginstellingen zelf.

Elke zorginstelling moet een vertrouwenspersoon hebben bij wie zorgverleners melding kunnen maken van incidenten. Vanuit de branche- en beroepsorganisaties gelden er geen overkoepelende richtlijnen omtrent vervolgstappen die zorginstellingen kunnen nemen bij een melding van racisme. Die vervolgstappen worden door de instellingen zelf bepaald en zijn afhankelijk van het specifieke geval en wat de medewerker zelf wil dat er gebeurt.

Alle organisaties benadrukken discriminatie - om welke reden dan ook - niet te tolereren. Dit geldt volgens hen voor de hele zorgsector. Enkel de KNOV (branchevereniging voor verloskundigen) zegt vooralsnog geen signalen van racistische incidenten in hun beroepsgroep te hebben vernomen. De woordvoerder zegt dat men in de verloskunde vooral te maken krijgt met discriminatie op basis van gender: cliënten willen volgens de woordvoerder geholpen worden door een vrouw - ongeacht haar afkomst.

De namen van de geïnterviewden zijn om privacyredenen gefingeerd. Hun echte namen zijn bekend bij de redactie. Om diezelfde reden is de auteur terughoudend met het noemen van hun precieze beroep en functie in de zorg.
Terug