NL
.
Hoe Zwarte Piet uiteindelijk in de marge verdwijnt op Facebook en elders
Bron: nrc.nl
Paul uit Eindhoven zat op een vrijdagavond lekker te facebooken, toen er ineens een "groene balk" in beeld verscheen. "Alsof er iemand aan het scannen was." De 52-jarige gebruiker schrok, hij dacht aan een hacker. Maar toen kwamen de meldingen van Facebook binnen. "Dit bericht is in strijd met onze richtlijnen voor de community inzake haatdragend taalgebruik." Honderden meldingen kreeg Van Dijk, want hij had "zeker tweehonderd" plaatjes van Zwarte Piet op zijn persoonlijke pagina staan. "Een verzameling van tien jaar." Op het einde van de avond waren die allemaal verdwenen.

Zo verging het de afgelopen weken meer liefhebbers van Zwarte Piet, blijkt uit een analyse van NRC. Deze krant volgde veertig berichten met foto's of video's van Zwarte Piet, geplaatst op Facebookpagina's voor Pietenfans. Facebook kondigde op 11 augustus aan discriminerende en kwetsende stereotypen te gaan aanpakken, met name Zwarte Piet. Aanvankelijk gebeurde er niets, tot het bedrijf op 21 augustus de eerste beelden begon te verwijderen. Een optocht van doedelzak spelende pieten in Maastricht. De tekst "We Love Zwarte Piet" over twee grijnzende pieten. Sindsdien zijn alle berichten in de steekproef weggehaald - op één na: een drie jaar geleden geplaatste video waarin een vrouwelijke piet een liedje zingt op de melodie van zomerhit Despacito.

Ook volgde NRC de populairste pro-pietenpagina's op Facebook. Daar hakt het nieuwe beleid erin. Op de grootste pro-pietenpagina, Actiegroep Pro Zwarte Piet met 43.000 volgers, is bijna geen afbeelding van Zwarte Piet meer te vinden. Andere populaire pietenpagina's, zoals Red Zwarte Piet (29.455 volgers) en Ik ben Zwarte Piet (19.228 volgers), zijn in hun geheel gesloten - Facebook verwijdert pagina's tijdelijk of permanent als ze meermaals de huisregels overtreden. De privégroep Zwarte Pieten Fanclub (10.751 leden) is helemaal gestript van zijn Zwarte Piet-plaatjes. Met uitzondering van de afbeelding bovenaan de pagina waarop twee zwarte pieten de bezoeker uitdagend aankijken.

Deze en talloze andere beelden van Zwarte Piet werden de afgelopen dagen van Facebook verwijderd.

Van Dijk is boos. Met enkele anderen heeft hij bij de politie aangifte gedaan tegen Facebook, onder meer wegens het plegen van "smaad (haatzaaien, racisme)", discriminatie van een grote groep gebruikers, en "het polariseren van het culturele en humanitaire klimaat in Nederland". De voormalige uitvaartverzorger en werknemer van een grafkistenfabriek is "idolaat van het sinterklaasfeest". Hij is zelf ooit als Zwarte Piet begonnen, maar "vanuit die positie doorgegroeid naar de rol van Sinterklaas". Dat doet hij nu tien jaar. "Ik heb er nooit geen kwaad in gezien, het is absoluut niet haatdragend bedoeld. Vrienden zeiden: dat grote Facebook, daar win je nooit van. Maar we willen dit volksfeest niet verloren laten gaan." Op Facebook postte hij: "Ik vind dat Mark Zuckerberg in de zak moet. En hij krijgt dit jaar GEEN cadeautjes. Die koopt hij zelf maar van al zijn miljarden die hij over onze rug verdient."

Marcel Karhof (56) van het Sint Nicolaas Genootschap in Den Helder zit ook achter de aangifte. Hijzelf werd geschorst van Facebook en de pagina van zijn sinterklaasstichting, die zo'n honderd sinten en pieten per jaar verhuurt, werd verwijderd. "Ik had een foto van een pietenpop die verlekkerd naar mijn bakje snert kijkt. Die is verwijderd." De taxichauffeur speelde vanaf zijn twaalfde voor Piet en vanaf zijn 25ste voor Sint. Nee, zegt hij: "Ik bén Sinterklaas en ik spéél taxichauffeur." In 2017 werd een documentaire over hem gemaakt: Sinterklaas bestaat. Karhof benadrukt dat hij erg tegen racisme is. "Maar ik ben bang dat bij de verkiezingen ultrarechtse partijen hier garen bij gaan spinnen. Dat zou ik heel jammer vinden." De aangifte heeft, wat hem betreft, vooral een symbolische functie: "Ik geloof niet dat ze bij Facebook in Amerika staan te trillen van: o jee, Henk en Marcel hebben aangifte gedaan."

Aan de andere kant van het spectrum logden tientallen anti-pieters de afgelopen dagen in op Facebook om afbeeldingen van Zwarte Piet te rapporteren. Jerry Afriyie van Kick Out Zwarte Piet (KOZP) deed "enkele honderden" meldingen. De belangrijkste activist tegen Zwarte Piet was niet betrokken bij het besluit van Facebook, maar werd wel door het bedrijf een week vooraf op de hoogte gebracht. "Wij zijn hier heel blij mee. Facebook maakt er werk van om er een veilig platform van te maken waar je niet wordt geconfronteerd met racisme."

Facebookgroep 'Ik ben Zwarte Piet' met 18.339 likes.Beeld Facebook

Afriyie zegt dat de achterban verder geen aansporing nodig had. Op de dag dat Facebook het nieuwe beleid bekendmaakte, werd de actiegroep overspoeld met reacties van mensen die tevergeefs pietenplaatjes hadden gemeld. Dat kwam doordat het beleid pas tien dagen later effectief werd. Nederland Wordt Beter (de stichting achter KOZP) heeft nu op Facebook een handleiding geplaatst hoe je pietenplaatjes kunt rapporteren.

De activist denkt dat de slagen die Zwarte Piet nu worden toegebracht een gevolg zijn van jarenlang actievoeren en de wereldwijde Black Lives Matter-beweging, die de strijd tegen racisme dit voorjaar populair maakte. Afriyie noemt verder de draai van premier Rutte, die zijn standpunt over Zwarte Piet bijstelde: "Rutte, Facebook en de anderen wisten allang dat Zwarte Piet niet te houden was. Ze zochten alleen een excuus om het juiste de doen."

Toch is het de vraag of Zwarte Piet ooit helemaal van Facebook verdwijnt. Ten eerste zijn er een aantal uitzonderingen op de regel: Zwarte Piet-foto's boven een neutraal nieuwsbericht zijn wel toegestaan. Ook zijn afbeeldingen van Zwarte Piet toegestaan bij een neutrale discussie over het onderwerp, of als ze door tegenstanders worden geplaatst.
Zwarte Piet nog wel in de luwte

Maar belangrijker nog is de vraag of voldoende gebruikers bereid zijn gedurende een lange periode beelden van Zwarte Piet te rapporteren. Er staan vermoedelijk tienduizenden beelden van Zwarte Piet op Facebook en het bedrijf heeft aangegeven niet van plan te zijn die zelf op te sporen. Ook gebruikt Facebook voorlopig geen algoritmes om Zwarte Piet of andere kwetsende stereotypen te herkennen. Zoals het beleid nu is vormgegeven, krijgen gebruikers slechts de mogelijkheid beelden te rapporteren, waarna moderatoren beoordelen of ze aan de huisregels voldoen. Dat betekent dat een klein leger anti-pieters gedurende lange tijd Facebook moet afstruinen om Zwarte Piet echt verwijderd te krijgen.

Dat is geen gemakkelijke klus. Je kunt op Facebook op woorden en plaatjes bij woorden zoeken, maar niet op beelden zelf. Dus het is de vraag of een foto van Zwarte Piet geplaatst door een reguliere gebruiker vindbaar is voor de rapporteurs. Bovendien worden veel Zwarte Piet-beelden gedeeld in privégroepen of op afgesloten profielpagina's. Daar valt niet tegenop te rapporteren.

Dat blijkt ook uit de analyse van NRC. Hoewel er een kaalslag heeft plaatsgevonden op populaire pietenpagina's, figureert Zwarte Piet nog volop in weinig gedeelde berichten op minder populaire pagina's. Pagina' als Zwarte Piet huren Lemmer (136 volgers) en Zwarte Piet Castricum (54 volgers). Ook op pagina's van gebruikers die foto's van Sinterklaasavond met familie delen, zijn nog volop beelden van Zwarte Piet te vinden.

In het kielzog van Facebook volgden de afgelopen weken grote webwinkels die Zwarte Piet in de ban deden: bol.com, Coolblue, Amazon en Wehkamp.

Bol.com maakte bekend per vanaf deze dinsdag geen artikelen meer te verkopen "die de term Zwarte Piet bevatten of uitbeelden". Wie eind augustus Zwarte Piet intikte, kreeg zo'n 800 hits: naast de kinderboeken en de boeken over de discussie ook pietenpakken, afropruiken en de set 'Playmobil Drie Pieten'. De webwinkel wil een uitzondering maken voor boeken vanuit "educatief/historisch perspectief". Die krijgen het label "controversieel".

Webwinkels en platforms die uitingen of producten van anderen doorgeven, hebben jarenlang getracht om zo neutraal en passief mogelijk te blijven. Nu de publieke druk toeneemt om wél verantwoordelijkheid te nemen, zijn de bedrijven gaan schuiven.

Ondertussen laat de afgelopen maanden ook de ene na de andere gemeente weten dit jaar een intocht zonder Zwarte Piet te doen. Jerry Afriyie van Kick Out Zwarte Piet zegt dat 35 gemeenten nu om zijn.
Terug