NL
.
Hoe behandel je het trauma van racisme?
Hoe behandel je het trauma van racisme?
Dat racisme een belangrijke oorzaak kan zijn van psychisch lijden is al heel lang wetenschappelijk bekend. Maar daar lijken witte therapeuten zich niet altijd van bewust. Wat moet er veranderen?

Stel: je wordt vijf jaar lang op je werk lastiggevallen door je collega’s. ‘Of je die Bok Choi nog voor ons gaat maken’, vragen ze spottend. Als je langsloopt, trekken ze hun ogen samen tot spleetjes. Je stapt naar je baas om het aan te kaarten, maar die doet een beroep op ‘je mannelijkheid’. ‘Je bent toch geen watje, zeg er dan wat van.’ Als er dan ook nog iemand in je directe omgeving overlijdt, is het niet vreemd dat je knapt.

Dit is geen hypothetisch geval: het overkwam een Chinees-Nederlandse patiënt van Forugh Karimi, psychiater en voorzitter van de afdeling Transculturele Psychiatrie bij de NVvP, de branchevereniging voor Nederlandse psychiaters. “Die man is volledig in crisis geraakt”, vertelt ze per telefoon. “Hij was alleen maar aan het schelden en met iedereen ruzie aan het maken.”

De bedrijfsarts van Karimi’s patiënt legde het verband met de racistische bejegeningen niet. “Die zag gewoon een lastige, schreeuwende man. Ik dacht eerst ook dat ik met een antisociaal iemand te maken had. Maar toen ik doorvroeg bleek dat hij nooit met politie of justitie in aanraking was gekomen. Die schreeuwende man, daar zat een heel angstige man onder.” Nu, twee jaar later, is Karimi’s patiënt nog steeds bang om naar buiten te gaan. Hij vreest door zijn achtergrond als veroorzaker van corona te worden aangesproken.

Racisme snijdt diep
Dat racisme een belangrijke oorzaak kan zijn van psychisch lijden is al meer dan twintig jaar wetenschappelijk bekend. Met name in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk wordt dit al onderzocht. Ook onderzoek in Nederland laat zien dat discriminatie op basis van huidskleur een verhoogd risico geeft op onder meer depressie- en angststoornissen.

Racisme is een vorm van intermenselijk trauma, gericht van persoon tot persoon. Dat type trauma is doorgaans ingrijpender dan een trauma veroorzaakt door een natuurramp, zegt Karimi, omdat het meer aanvoelt als een aanval op je persoon. “Dat beïnvloedt hoe je over jezelf denkt, maar ook hoe je je tot anderen verhoudt.”

Trauma kennen we vooral als een ervaring waarin je je heel erg bang of machteloos hebt gevoeld. Maar trauma kan ook een basaal gevoel van onveiligheid zijn dat ontstaat doordat bepaalde incidenten vaker voorkwamen. “Het gaat ook om de perceptie van een kind”, legt Karimi uit. “Stel: ik loop als kind op straat en mijn moeder draagt een hoofddoek. Dan kan ik denken: iedereen kijkt naar mij. Daardoor kan ik me onveilig voelen.”

“Ik vergelijk het wel eens met misbruik”, legt Karimi uit. Een kind dat misbruikt wordt of racisme te verduren krijgt, leert: ik ben niet goed genoeg. “Dat is iets wat we bij alle vormen van uitsluiting zien. Zeker als de uitsluiting stelselmatig plaatsvindt of op jonge leeftijd begint. Dat maakt dat je de reacties van anderen eerder gaat ervaren als afwijzend of negatief. Je gaat anderen wantrouwen en wordt afstandelijk.”

Maar ook als je zelf niet direct racistische uitlatingen te verduren hebt gekregen, kan je psychische klachten ontwikkelen door systemisch racisme of intergenerationeel racisme. In het laatste geval worden gevoelens van angst of onveiligheid onbewust en onbedoeld overgedragen van generatie op generatie. Karimi: “Het is net als met oorlogsslachtoffers. Soms zeggen ouders niet eens letterlijk ‘pas op, doe voorzichtig’, maar voelen kinderen die angst wel.”

“Ik behandel veel jongvolwassenen die zijn geboren in Nederland of hier op jonge leeftijd met hun ouders zijn gekomen. Zij vertellen mij hoe ze op 14- of 15-jarige leeftijd moesten tolken voor hun moeder.” Als kind moeten tolken voor een ouder die dingen vertelt waar jij ongerust van wordt kan schadelijk zijn. “De rollen worden omgedraaid. Als je je eigen emotionele behoeftes opzij moeten zetten, dan sla je een belangrijke fase in je ontwikkeling over. Ogenschijnlijk zijn deze kinderen heel sterk en intelligent, maar van binnen kunnen ze toch emotioneel onrijp zijn waardoor ze andere problemen krijgen. Ze kunnen zich bijvoorbeeld niet hechten of voelen zich onveilig.”

Het lichaam slaat microagressies op
Het herkennen van de effecten van racisme bij patiënten wordt bemoeilijkt doordat racistisch trauma zich niet altijd vertaalt in gevoelens van angst of woede. Dat zegt Ajita Robinson, therapeut in de buurt van Washington en expert op het gebied van collectieve rouwverwerking. “Soms leren we juist heel goed met die angst om te gaan, maar herkennen therapeuten bepaald gedrag niet als coping-strategieën 1”, aldus Robinson.

Als de hele maatschappij racisme ontkent, maar jij het wel ervaart, dan ga je je emoties wegdrukken, legt Robinson uit. “Maar het leed blijft opgeslagen in je lichaam. Dat merk je als je opnieuw in een situatie terechtkomt die je ‘vecht of vlucht’-reflex activeert.” Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als je filmpjes van politiegeweld tegen Zwarte mensen ziet, zoals de beelden van de dood van George Floyd, of als je verhalen leest over de dood van Breonna Taylor.

Als dat gebeurt, worden gevoelens die je eerder hebt weggedrukt, opnieuw beleefd, legt Robinson uit. “Je moet begrijpen dat veel zwarte mensen al angstig de deur uitgaan, met gedachten als: Hoe kan ik zorgen dat ik zo min mogelijk opval in een winkel? Hoe kan ik zorgen dat ik onderweg niet word staande gehouden door de politie? Al die microagressies slaat het lichaam op.”

Cognitieve gedragstherapie is volgens Robinson niet altijd de beste methode om dit soort opgestapeld trauma te verwerken. Daarin wordt veel gepraat en geanalyseerd, maar “heel veel mensen herinneren zich niet eens dat ze dit soort traumatische ervaringen hebben meegemaakt”, zegt Robinson. “Dat is een eigenschap van trauma-overlevers. Ze blokkeren ervaringen, daarom herinneren ze zich die niet. Praten, zoals vooral gebeurt in cognitieve gedragstherapie, heeft daardoor niet altijd zin. Dat er toch sprake is van trauma, merk je vooral aan een fysieke reactie in hun lichaam.”

Leg niet alles neer bij het individu
Robinson laat bloedtesten doen om de hoeveelheid van stresshormoon cortisol in het lichaam van patiënten te meten. “Ik vraag of ze bijvoorbeeld filmpjes van geweld tegen Zwarte mensen hebben gezien. Ik erken dat het zien van die beelden of het lezen van verhalen daarover gevoelens van onveiligheid met zich meebrengt. Ik erken dat alleen al Zwart zijn in de huidige maatschappij onveilig voelt. Ik gebruik veel somatische therapie (holistische therapie, gericht op lichaam en geest, red.). Dan proberen we met EMDR of Brainspotting de lading van zo’n gebeurtenis af te halen.”

Het verschil met een traditionele therapeut? Laten we het voorbeeld nemen van een Zwarte man die angstklachten krijgt als hij op de snelweg een politieauto ziet. Een westerse therapeut zou misschien zeggen: “Het is een irrationele gedachte dat agenten jou zouden aanhouden en mishandelen als je niks verkeerd doet.” Dat is een beproefde methode in de psychologie, om een patiënt te laten inzien dat een angst irrationeel is. “Maar op die manier wordt de werkelijkheid van een patiënt ontkend. En dat werkt opnieuw traumatiserend”, legt Robinson uit. “In de westerse therapie wordt alles neergelegd bij het individu, in plaats van ook te kijken naar systemen en iemands culturele achtergrond.”
Psychotherapie dekoloniseren

De laatste tien jaar heeft zich in de psychotherapie een kleine revolutie voltrokken in het denken over de impact van racisme, zegt Karimi. Maar die revolutie heeft zich met name voltrokken in Canada en de Verenigde Staten. Zo begon de New Yorkse psychotherapeut Jennifer Mullan eind 2018 het inmiddels razend populaire Instagram-account Decolonizing Therapy, met op het moment zo’n 118.000 volgers.

Klik hier voor het volledige artikel.

Terug