NL
.
Coronacrisis: Tracing-app, een magisch redmiddel of tool om publiek te sussen?
Coronacrisis: Tracing-app, een magisch redmiddel of tool om publiek te sussen?
In België, net als in heel wat andere landen, worden de mensen volop voorbereid op de tracing-app als heilmiddel tegen corona. Maar is die tracing-app wel een oplossing? Drie vrouwen trokken begin mei aan de alarmbel over de tracing-app. Zij zijn bezorgd over de vragen die niet gesteld worden over deze app. Vragen als: In wiens belang is die tracing-app? Wat geef je op? Wie verdient eraan? Die vragen worden zorgvuldig doodgezwegen. Mensen worden helemaal in de frame gestoken van een app als de magische antidote tegen corona. DeWereldMorgen sprak met twee van de drie vrouwen, Myriam Ouragh en Femke Snelting.
 
Institute for Technology in the Public Interest

V.l.n.r. Miriyam Ouragh en Femke Snelting.

Miriyam Ouragh komt uit Amsterdam en is antropologe. Ze is gespecialiseerd in sociale media en internetactivisme in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Ze is ook hoofddocent aan de universiteit van Westminster in Londen.

Femke Snelting heeft een expertise vooral rond kunst en media. Ze werkt bij Constant vzw in Brussel, een organisatie die vanuit intersectioneel feminismes nadenkt over wat technologie in de wereld doet, de verschillende invalshoeken daarrond verkent en praktijken ontwikkelt.
Reageren in de keuken

Waarom hebben jullie op de plannen rond de tracing-app gereageerd? En waarom in zo'n nerdy uithoek van het internet, het tech-platform Github en niet gewoon in de media?

F: We reageerden op Github omdat daar de code werd gepubliceerd van het project 'Decentralized Privacy-Preserving Proximity Tracing' (DP3T),  een voorstel voor een tracing-app met een decentrale achitectuur. DP3T was het eerste project van de waterval aan tracing-app-voorstellen dat besloot hun code publiek te maken op Github.

M: Ik bedoel, we kunnen ook op een gepriviligeerd academisch platform, journal of op onze eigen blog met onszelf het gesprek voeren en met de mensen die het met ons eens zijn. Maar het leuke is natuurlijk als je gewoon in de keuken van die mensen zelf staat die allerlei sausjes, smaken en voorbereide gerechten bedenken. We wilden onze kritische vragen in dat hart van de technologische en ook wel kritische omgeving gooien. En dat hebben we gedaan in de vorm van een bugreport (nvdr. een soort commentverslag die programmeurs maken over fouten die ze tegenkomen in software).

En het mooie aan zo'n bugreport is natuurlijk gewoon letterlijk wat een bugreport zou moeten zijn, de potentiële errors en foutjes aankaarten of bespreken, en wij vonden het juist heel mooi om dat ook te doen op een filosofisch en sociaal niveau. Bugs moet niet alleen over materiële, technisch ingewikkelde formules en programming gaan, maar juist ook over die grote vragen als, 'voor wie worden deze technologieen ontwikkeld'. Wat zijn de gevolgen daarvan?

En volgens jullie worden die kritische vragen over de tracing-app niet beantwoord?

M: Er wordt nu en valse tweedeling gecreëerd tussen de gewone mensen en de technische experts. De technische experts moeten die noodzakelijke filosofische en morele vragen over de impact van een dergelijke tracing-app op lange termijn niet delegeren naar een andere gang. En het excuus gebruiken, "wij houden ons enkel met het technische bezig". We moeten hier net samen over nadenken.

    "We hebben een korte termijn oplossing nodig, het is nu of nooit. En als je hier niet mee akkoord gaat of meewerkt, dan ben je wel verantwoordelijk voor de dood van zoveel mensen ..."

De timeline van deze app wordt als een korte termijn besproken. Die urgentieframe wordt bij de mensen gepushed: "We hebben een korte termijn oplossing nodig, het is nu of nooit. En als je hier niet mee akkoord gaat of meewerkt, dan ben je wel verantwoordelijk voor de dood van zoveel mensen ..." Wij voelden de urgentie om daarom net wel te interveniëren. Want dit zijn niet alleen valse tegenstellingen, maar ook risicovolle standpunten. Zodra je het ermee eens bent en je opent de deur naar bijvoorbeeld zo'n tracing-app, is het bijna al te laat om daar nog correcties aan toe te voegen. Want dan heb je eigenlijk al impliciet een soort onzichtbaar contract geaccepteerd.

Onze fundamentele kritiek is het vertrekpunt van heel die aanpak die niet verder kijkt dan: "We moeten dit doen. Hoe gaan we dat doen? Wie gaat dat het eerste doen? En welke architectuur gaan we kiezen?" Maar het feit of die tracing-app er überhaupt moet komen was geen vraag. Het ging toch om mensen gezond houden? Waarom mogen we daar geen collectief gesprek over hebben? We zitten nu zogenaamd in een soort experimentele fase. Zo van laten we het proberen. We zijn niet zeker of het gaat werken, maar bij een tweede golf weten we wat we moeten doen en waaraan we aandacht moeten besteden.

In de bugreport hebben we het ook over de gevolgen die er nu al zijn bijvoorbeeld, raciale kapitalisme, extractie, de werkverdeling, diegenen die bedienen en anderen die bediend worden. Wie bepaalt wat goed is en wie is daar de ontvanger van? De 'experts' bepalen dat voor de anderen.

    Als je kijkt naar wie de overheden hebben uitgenodigd voor die zogenaamde inspraak over de tracing-app, dan zie je daarbinnen al een filtering. Die toont dan weer welke vragen ze bewust niet gesteld willen hebben.

F: Als je kijkt naar wie de overheden hebben uitgenodigd voor die zogenaamde inspraak over de tracing-app, dan zie je daarbinnen al een filtering. Die toont dan weer welke vragen ze bewust niet gesteld willen hebben. Wie kan zich bijvoorbeeld veroorloven om te melden dat hij of zij ziek is? Wie kan zich veroorloven om überhaupt getest te worden? Wie staat er nu al onder surveillance? Want je ziet dat er nu al databases met elkaar verbonden worden. Wat gebeurt er op het moment dat iemand op een plek was waar die niet had moeten zijn en opgepikt wordt via zo'n tracing-app? Wat betekent dat als die data met elkaar verbonden worden? En welke welke groepen gaan daar meer last van hebben? Wie kan zich veroorloven om niet getrackt te worden? Wie kan zich daarvan uitschrijven zonder consequenties?

Je zag het al in de eerste fase in China, waar mensen hun appartementsgebouw niet uit mochten zonder te tonen dat ze negatief getest zijn. Het is niet zo moeilijk om je voor te stellen welke consequenties dit gaat hebben voor gemarginaliseerde groepen. En dat die kloof alleen maar groter wordt door het invoeren van zo'n tracing-app. Zeker als je je realiseert dat er geen debat is ingebouwd over wat die tracing-app gaat doen. We zullen dat pas kunnen aankaarten als het al te laat is. Er is ook geen mechanisme ingebouwd om het geheel te controleren, reguleren en indien nodig aan de handrem te trekken.

Die logica van crisis-respons en op een gegeven moment is het over. We weten dat dit een lange staart zal krijgen. Dus we moeten nadenken over hoe technologie en racisme samenhangen en hebben gehangen. Hoe medische data een geschiedenis hebben van segregatie, uitsluiting en onderdrukking. En als je daar geen debat over kunt hebben, is het onverantwoord om zo'n tracing-app uit te rollen
Publiek belang

Jullie ondertekenden de alarmkreet in naam van Institute for Technology in the Public Interest, een instituut dat nog in wording is maar nu halsoverkop gelanceerd is met jullie interventie? Wat is de bedoeling van dat instituut?

F: We hebben het Institute for Technology in the Public Interest, opgericht omdat we ons realiseerden dat de manier waarop technologie functioneert, er eigenlijk voor zorgt dat het publieke belang, vaak pas in de laatste instantie aan bod komt. Het is al bijna vanzelfsprekend geworden dat het commercieel belang de logica is, op basis waarvan technologie ontwikkeld wordt. En als je dan geluk hebt, is er ook nog een kruimel voor de publieke ruimte. En wij willen die logica omdraaien.

Het reclaimen van technologie als een publieke goed. En daarbij ook heel expliciet de vraag stellen, wat is dat publiek? Wat is het belang voor het publiek en op welke manier is die technologie publiek? Een plek waarin we dus technologen, denkers, kunstenaars, tech-gebruikers zoals jij en ik bij elkaar kunnen brengen om daar aandacht voor te vragen. Dat is iets dat we missen in de initiatieven en activismes waarin we betrokken zijn.
Voor wie is de app

Voor jullie is de tracing-app niet het ultieme wondermiddel zoals het wordt voorgesteld?

M: Voor ons is het van in het begin al duidelijk dat een tracing zonder testing niet veel zin heeft. En rond de keuzes over testing zagen we al dat niet iedereen even gelijkwaardig behandeld wordt. Het ging niet eens om het gebrek aan capaciteit voor testing, maar dat er gewoon geen zin was om iedereen te laten testen. Omdat men vindt dat ze niet een prioriteit zijn voor de kosten die zo'n test met zich brengt.

Er zijn verschillende onderdelen aan het verhaal verbonden. En de jarenlange opdeling van die verschillende kritische linken maakt dat we die connecties niet meer zien.  De grote revolutionaire stap is al om die linken te laten zien. Het is al bijna radicaal om te zeggen: 'Hey, dit is gelinkt met dat en dat staat niet los van dat.' Wij zijn erg voor een holistisch denken.

De manier waarop het ontwikkeld is, de manier waarop erover nagedacht wordt, is helemaal nooit vanuit de vraag of dit goed is voor de mensen. En of de kosten afwegen tegen de baten. Dat was nooit een deel van het design geweest, integendeel. En laten we ook duidelijk zijn dat het hier gaat het om een welgesteld deel van de wereld. Namelijk Noord-Amerika, Azië en West-Europa, die zich bezighoudt met een tracing-app. En dan nog voor een bepaald deel van hun bevolking, dus niet eens voor iedereen. Binnen die groep zit ook weer een hiërarchie naargelang ras, klasse, aandoening of beperking.

Ruim bekeken kan je dan de vraag stellen voor wie die app waardevol is? Ten koste waarvan? Wat geef je terug? Wat geef je op? Je geeft een deel van je privacy op en ook een deel van je autonomie. Het verzwakt het eigen vermogen van mensen af. De app zal het zogezegd allemaal voor je doen. En de boodschap die er ook meegegeven wordt aan de mensen is dat hun manier, de humane vorm van tracen waardeloos is: elkaar opbellen bijvoorbeeld, en vertellen 'ik ben positief getest', en dan samen verzinnen hoe met een quarantaine om te gaan. De menselijke interventie wordt als onbelangrijk beschouwd, dat is niet alleen een technische maar ook een heel ideologische benadering.
Wat als?

F: Wat gebeurt er op het moment dat je ontdekt dat je besmet bent? Word je dan enkel uitgesloten en mag je niet meer in de publieke ruimte of is er ook een zorgsysteem om op te vangen? Wat voor ruimte hebben we om vrij te nemen om voor elkaar te zorgen? Hoe organiseren we dat? Welke structuren zijn er? Niet enkel in het ziekenhuis? Maar is er bijvoorbeeld een systeem om werk en zorg te combineren.

De focus van de app ligt nu enkel op het tracen en waarschuwen, maar er is totaal geen aandacht voor wat er daarna gebeurt? Daar moet het natuurlijk over gaan. Zal zo'n app alleen in het voordeel zijn voor diegenen die genoeg hebben aan de app omdat ze de middelen of het netwerk hebben om het georganiseerd te krijgen, terwijl iedereen die geen verzekering of vangnet heeft, aan zo'n melding helemaal niks heeft?

    Mensen die bijvoorbeeld met precaire contracten zitten en zonder inkomen vallen als ze thuis zitten en mensen die helemaal geen flexibel werk hebben of thuis kunnen werken, die kunnen het zich niet veroorloven om 'eerlijk' te zijn.

En wat als de mensen niet de waarheid zeggen op zo'n app. Wat waarschijnlijk meestal niet te wijten zal zijn aan 'egoïstisch' gedrag of keuzes van de mensen, maar uit noodzaak. Mensen die bijvoorbeeld met precaire contracten zitten en zonder inkomen vallen als ze thuis zitten. En mensen die helemaal geen flexibel werk hebben of thuis kunnen werken, die kunnen het zich niet veroorloven om 'eerlijk' te zijn. En op lange termijn zullen we dan een tracing van een tracing-app moeten uitrollen om te onderzoeken of mensen de waarheid vertellen. Die zal dan vooral gericht worden op kwetsbare groepen die zich die specifieke vorm van transparantie niet kunnen veroorloven.
Monsterverbond Apple en Google

Google en Apple kondigden ook een ongeziene samenwerking aan om mee te helpen bij de ontwikkeling van die tracing-app. En ze voegden er zelfs aan toe dat ze enkel met overheden willen werken die de data gedecentraliseerd houden. Mooi zou je zo denken, ze willen de mensen helpen maar het blijven toch commerciële platformen. Wat is jullie kijk op die samenwerking?

F: Apple en Google hebben dat monsterverbond niet voor niets gemaakt. Ze willen er niet alleen aan verdienen maar ook een voet tussen de deur krijgen in de publieke infrastructuur die al ongelooflijk uitgehold is. Als je moet kiezen uit twee soorten architectuur en je wilt niet in die machtsspelletjes van overheden verzeild geraken, kies je voor decentralisatie. "Wij maken jullie onafhankelijk", is het narratief dat Google en Apple brengen. Wat ze echt doen is de essentiele infrastructuur leveren aan overheden en instituties en zo de macht wegtrekken van diezelfde overheden en instituties. Het volgt een heel lang traject van beide bedrijven om toegang te hebben tot één van de tot nu toe ontoegankelijke bastions, namelijk openbare gezondheid. Ze hebben dat jaren voorbereid en dit was het gedroomde moment om in actie te schieten."

M: En iedereen weet dat zo'n tracingsysteem niet kan werken zonder een infrastructurele macht als Google en Apple die zo'n systeem kunnen ondersteunen. Ze konden eigenlijk een tweeslag maken, door de samenwerking van een softwarebedrijf en een hardware bedrijf. Een samenwerking die we ons tot nu toe nooit hadden kunnen voorstellen, omdat ze zich altijd als concurrenten hebben opgesteld. Maar ze moesten wel samenwerken om die combinatie van infrastructuur te hebben.

    De overheden zijn al lang de zelfzekerheid, de budgetten en de expertise kwijt om daar als publieke structuren over na te denken. Dus het was ook heel logisch voor Google en Apple om in dat gat te springen.

F: De overheden zijn al lang de zelfzekerheid, de budgetten en de expertise kwijt om daar als publieke structuren over na te denken? Dus het was ook heel logisch dat Google en Apple in dat gat sprongen en zich zo nog meer 'onmisbaar' maken. Een geniale zet die eigenlijk op niet veel kritiek is gestuit omdat veel overheden worstelen met de vraag of ze wel de capaciteit in huis hebben om zo'n infrastructuur te ontwikkelen en te beheren.

M: Het gaat enerzijds om de winst en aan de andere kant om de controle over de markt, en dus controle over de burgers en dat raakt aan de discussies over Surveillance. Niet alle surveillance is vanuit een winstbejag. Het gaat ook om controle willen hebben over de consument. Zodra je weet waar ze zich mee bezighouden, welk nieuws ze consumeren, waar ze zich bevinden, letterlijk fysiek, heb je ook controle op hun consumptiegedrag. Dat blijkt ook uit heel veel onderzoek over data en over hoe search engines werken.
Neoliberalisme genormaliseerd

Wat is er volgens jullie mis met deze samenwerking?

F: Er is haast geen kritiek op gegeven vanuit mainstream oogpunt. Jarenlang hebben overheden de greep op technologie uit hun handen laten glippen en soms expliciet weggegeven. Neem bijvoorbeeld de kunstscholen waar ik en mijn collega's werken, die geven miljoenen uit aan licenties voor software waar ze geen enkele grip op hebben. Het gaat niet alleen om software-licenties maar ook over mailsystemen die bij meer en meer onderwijsinstellingen via Google gebeurt. Dat zijn publieke instellingen die gesubsidieerd worden met belastinggeld en die letterlijk doorsluizen naar commerciële mediaplatforms van multinationals.

    Wat betekent het als we onze gezondheidsdata in handen geven van privébedrijven? Wie heeft er belang bij?

M: Het punt is natuurlijk ook dat dit een gevolg is van decennia lang neoliberalisme. Het is ook een soort beleidsvorm geworden. Niet alleen voor de overheid maar ook in ons denken wordt dat genormaliseerd. Als je alleen al kijkt naar de universiteiten. In de dingen die we lezen, leren of onderwijzen ontbreekt meestal die kritische reflex over de vraag: voor wie doen we iets eigenlijk? Die vraag alleen al wordt gezien als iets radicaals. Wat betekent het als we onze gezondheidsdata in handen geven van privebedrijven? Wie heeft er belang bij?
Second wave als ingang

Veel mensen zitten helemaal in die frame van de app als redmiddel of denken dat het al te laat is om er nog tegen in te gaan.

F: Maar dat betekent dus het opgeven van publieke ruimte. En ik denk dat we daar dicht bij staan. Maar volgens mij is het nog niet te laat. Ik heb ook het gevoel dat juist door corona er ook een ander besef is ontstaan over de afhankelijkheid van technologie. Dit soort gesprekken die vroeger meestal in de marge gebeuren zie je nu meer naar boven komen. En mensen vragen zich af hoe het zover is kunnen komen?

Die tracing-app is nu sowieso al een flop. Ik ben benieuwd hoe we er over een paar maanden over zullen praten. Overheden staan echt niet zo hard te springen als er wordt uitgeschenen. En dat heeft te maken met de kritiek die er al is en het anticiperen op verzet. Wat we nu weer zien is dat de framing nu heel erg gericht is op die second wave. Een gevoel van o wee er komt een second wave en die gaat erger zijn. Laten we toch voor die tracing-app gaan.

    Ze hebben ons niet alleen belazerd, maar ze hebben ons bijna een tracing-app aangepraat met grote risico's die uiteindelijk niet eens praktische voordelen heeft omdat ze zo gierig zijn om de testingcapaciteit uit te breiden naar de hele bevolking.

M: Het gebrek aan verontwaardiging ligt in het feit dat die linken niet gelegd worden. Daarom is het zo ironisch. Ik denk dat er veel meer verontwaardiging zou moeten zijn over het feit het heel schandalig gesteld is met heel de testing. Ze hebben ons niet alleen belazerd, maar ze hebben ons bijna een tracing-app aangepraat met grote risico's die uiteindelijk niet eens praktische voordelen heeft omdat ze zo gierig zijn om de testingcapaciteit uit te breiden naar de hele bevolking.

De hele veronderstelling waarop die tracing-apps rusten, gaat uit van een negatief mensbeeld. Dat zit erin verweven. Dat moet eerst helemaal losgerafeld worden. En er moet nieuwe draad gevonden worden om opnieuw te weven. Mensen moeten zich de vragen blijven stellen, in wiens belang is het en waarvoor teken ik als ik zo'n tracing-app accepteer, los van de technische aspecten. Hebben we de keuze om te zeggen, ik wil dit helemaal niet? We zien nu al hoe de app in sommige landen overvloeit in een soort permanent beleid zoals in Duitsland, China, Korea, .... Men geeft kritiek op de aanpak van China, maar we zijn zelf heel hard diezelfde weg aan het opgaan.
De onderklasse

Sommigen zullen stellen dat jullie techpessimisten zijn.

F: We zijn zeker niet antidigitaal noch antitechnologie. Technologie maakt onderdeel uit van ons bestaan. We kunnen er niet naast kijken. Maar de vraag is hoe kan je die technologie anders inzetten. Hoe kan je die gebruiken om zorg te organiseren, om resources te verdelen, en in de gaten houden wie uit de boot valt. Hoe kan het ervoor zorgen dat bijvoorbeeld tests eerlijk verdeeld worden. Het gaat niet om wel of geen technologie maar in wiens belang bepaalde technologie ontwikkeld of aangewend wordt en wie eraan verdient?

    Die onderklasse die met precaire contractjes onze pakjes leveren, wil de overheid echt niet thuishouden hoor. Daar zijn dat soort tracing-apps niet voor bedoeld.

M: Het is ook zo contradictorisch dat dezelfde overheid die wil dat de economie gewoon doorgaat, zogenaamd bezorgd is om de burgers en hen per se wil beschermen met een app. Jef Besos van Amazone heeft bilioenen verdiend aan de coronacrisis omdat mensen massaal online bestelden. Hij heeft onderbetaalde krachten die al de pakketjes moeten leveren en of moeten bijeenzoeken in de magazijnen. Die onderklasse die met precaire contractjes onze pakjes leveren, wil de overheid echt niet thuishouden hoor.  Daar zijn dat soort tracing-apps niet voor bedoeld.
Luis in de pels

Moesten jullie aan tafel mogen zitten met de overheid om advies te geven over een tracing-app, wat zouden jullie adviseren?

M: Als die grote platformen als Google en Apple mee aan tafel zitten, zou mijn voorwaarde los van de technische invulling zijn dat deze mensen eerst gewoon hun belasting moeten betalen zoals iedereen. Met die inkomsten kan je als overheid al heel wat problemen aanpakken, zoals meer testingcapaciteit, de capacatiteit op intensieve zorg verhogen, etc ... En trouwens die platformen mogen absoluut geen deel uitmaken van de discussie hoe onze overheid haar beleid voert om corona aan te pakken. Verder zijn we voor die holisische aanpak en mag er ook geen artificiele scheiding meer zijn tussen de technische en sociale impact van zo'n app.

    We willen dan zo naïef zijn en eerst de lange termijn impact van zo'n beslissing onderzoeken

F: We willen dan zo naïef zijn en eerst de lange termijn impact van zo'n beslissing onderzoeken. Niet alleen op de directe economie, maar ook op wat dat betekent globaal. We weten dat dat afhangt van de manier waarop werk verdeeld is in onze samenleving. Diegenen die bedienen en diegenen die bediend worden. En dat wordt alleen maar helderder in deze crisis en er wordt goed gebruik van gemaakt. Dat maakt de ongelijkheid groter. En die ongelijkheid heeft consequenties voor de manier waarop mensen in verschillende regio's een precair bestaan hebben. En dus van plek gaan veranderen, of hun Amazone afbranden om hout te verkopen en zo het natuurlijk evenwicht verstoren die we uiteindelijk ook hier zullen voelen.

M: Waarom doen we het? Dat moet het startpunt zijn van een gesprek. En niet meteen naar het doel, zoals nu. Wij willen de logica omkeren. Het klinkt eigenlijk heel banaal maar soms praten we met collega's, vrienden en journalisten die die simpelheid zelf ook niet zien en in die frame van 'we vertrekken vanuit de tracing-app' zitten. Wij willen terug gaan naar die tijd dat je een luis in de pels bent. En die vragen blijven stellen. Waarom willen we eigenlijk deze tracing-app? Hoeveel kost het? En is het wel een oplossing?

    Het kan zijn dat we uiteindelijk tot de vaststelling gaan komen dat er helemaal geen tracing-app nodig is.

Het kan zijn dat we uiteindelijk tot de vaststelling gaan komen dat er helemaal geen tracing-app nodig is. Dat we de energie en het geld beter kunnen steken in het uitbreiden van gesitueerde zorg zoals het ondersteunen van thuiszorg, voor het betalen van uitkeringen aan mensen die getroffen worden door de crisis en hun huur niet meer kunnen betalen. Voor grassroots-organisaties om mensen vrij te maken die nu in een stom onderbetaald baantje vastzitten, terwijl ze eigenlijk lokaal solidariteitswerk kunnen doen bij mensen, zodat er geen nood is aan een app.
Terug