NL
.
'Intimate Negrociations' over zwart zijn in een witte samenleving
'Intimate Negrociations' over zwart zijn in een witte samenleving
De Nigeriaanse kunstenaar Bodé Owa staat al meer dan 20 jaar op de planken in Vlaanderen. Hij acteerde en danste in verschillende theaterstukken en tv-series zoals Spoed, Recht-op-recht, De Kampioenen, Flikken en als muzikant speelde hij in groepen zoals Brassafrik, Belgian afrobeat, ... Zijn laatste theaterstuk 'Intimate Negrociations' inspireerde hem tot de gelijknamige gedichtenbundel. Via korte verhalen, gedichten en mijmeringen gaat Bodé Owa op zoek naar de ziel van gelijkheid en vrijheid en hoe het voelt om zwart te zijn in deze wereld. We zochten Bodé op voor een gesprek.

"Met de ene hand de vuist ballen en met de andere hand de tederheid en zachtheid opzoeken die ook bestaat in deze wereld naast de onrechtvaardigheid", vertelt Bodé Owa over de titel van de dichtbundel. En dat kom je als lezer inderdaad ook tegen. Alle emoties passeren de revue: verontwaardiging, kwaadheid en cynisme maar ook intiemere en tedere gedichten. Bodé zit relaxed aan zijn thee te nippen terwijl hij vertelt over zijn leven in Nigeria, hoe het voelt om als zwarte in Mechelen te belanden en hoe hij zijn gekleurde kinderen sterker probeert te maken.

Bodé Owa groeide op in Lagos de hoofdstad van Nigeria. Zijn vader was advocaat en zijn moeder werkte in het leger. Zijn ouders wilden dat hij een serieuze studie ging volgen en net als zijn vader de advocatuur in zou gaan. Maar Bode zag het anders. Hij droomde ervan om als artiest de wereld in te gaan. Daarom vertrok hij op zijn 22ste naar België. Hij belandde begin jaren 90 in Mechelen waar hij dans en muziek studeerde aan het conservatorium. Hij doceerde ook aan het hoger instituut voor dans in Lier.

Opgroeien in miljoenenstad Lagos
"Opgroeien in Lagos is een beetje zoals in Brussel opgroeien. Lagos is ook een grootstad die gesegregeerd is volgens klassen. De kinderen van de betere middenklasse en hogere klasse gaan net zoals in Brussel naar zogenaamd betere scholen. Het enige verschil met een Brussels gezin is dat in Lagos zelfs de betere klasse in de frame van de slavenmeester leven en opgroeien. Zelfs mijn ouders daar zijn helemaal gebrainwasht. Ze liepen school in het Engels, spreken alleen nog Engels en hebben helemaal geen connectie meer met hun achtergrond."

"Hun tradities en cultuur zijn in de opvoeding helemaal weggevaagd als onbeschaafd en minderwaardig. De focus werd gelegd op de Europese cultuur en taal. De erfenis van de slavenmeesters. Als je een goed diploma wil, ben je verplicht om naar de scholen te gaan waar ze in de koloniale talen onderwijzen zoals Frans, Engels, Portugees, ... De taal is voor mij niet zomaar een instrument. Het giet ons gedachten in een bepaalde vorm. Deze talen van de 'meesters' hebben trouwens het Afrikaans continent nu verdeeld."

Witte engel versus zwarte duivel

Was je als jongeren bezig met het thema zwart zijn?

"Ik ben in Nigeria naar een katholieke school geweest waar de schoolmeester een witte pastoor was. In elke klas had je toen een foto waarop een engel en de duivel afgebeeld waren. De engel zag er mooi blond uit met blauwe ogen en de duivel was zwart. De engel had een speer en stak die recht in het hart van de de duivel die op de grond lag met zijn opengesperde ogen."

"De pastoor gaf elke week een mis over moraliteit. Die lessen gingen altijd over het goede dat het kwaad overwon. En daar maakte ik onbewust al de link tussen hem en de engel als het goede en wij de zwarten als de slechte. Alles wat goed is, is wit."

"Wat wij zwarten hadden had een negatieve bijklank, blackmarket, blacklist, blackmail versus White House, white hall, ... Zelfs in mijn geschiedenisboeken in Nigeria zijn alle uitvinders en belangrijke personaliteiten witte mensen. De enige zwarte held die ik tegenkwam in mijn studieboeken was een zwarte pastoor die de Bijbel had vertaald van het Engels naar Yoruba."

"Ik dacht toen als kind als hij de enige goede zwarte is, moet ik ook langs de bijbel om een goede zwarte te worden. Ik was dan ook heel goed in bijbelse kennis. Toen ze langs kwamen in onze school op zoek naar studenten die pastoor wilde worden, heb ik hard getwijfeld. Maar een vriend bracht me op andere gedachten toen hij me vertelde dat pastoors geen partner of kinderen mogen hebben. Ik dacht oei zo'n leven wil ik niet voor mezelf."

Van Lagos naar Mechelen

Je kwam dan terecht in Mechelen, een kleine provinciestadje. Hoe was dat voor jou?

"Er woonden toen amper zwarte mensen in Mechelen. De mensen met migratie-roots waren vooral Marokkanen. In Mechelen was het de eerste keer dat ik geconfronteerd werd met mijn huidskleur. Ik stond er nooit bij stil. Iedereen is zwart in Nigeria op uitzonderingen na. Het is vooral de sociale context die daar speelt, uit welk milieu je ouders komen. Het was voor mij verrassend om te zien dat mensen hier elkaar indelen op basis van kleur. Het zwart zijn werd hier plots een identiteit."

"Ik kan niet op straat rondlopen in permanente strijdmodus door al de blikken en opmerkingen. Ik ben blij dat ik een artiest ben met verschillende disciplines waardoor ik via dans, muziek en nu schrijven mijn ei kwijt kan. Maar veel mensen die hetzelfde meemaken kroppen al hun frustraties op. Hun enige uitlaatklep is agressie. Racisme blijft pijnlijk. Je kan er beter mee omgaan als je bewust bent van je eigen waarde. Als mensen me aankijken of behandelen met een blik van jij bent minderwaardig dan denk ik bij mezelf: ik ben trots op wie ik ben, de beschaving begon eerst in Afrika. Mijn voorouders hebben de piramides gebouwd."

'Hey tea boy'

"Om een anecdote te geven: Ik studeerde aan het conservatorium, had allerlei dansopdrachten bij gezelschappen en ging aan de slag als docent aan het dansinstituut. Op een dag waren er twee nieuwe meisjes die een les kwamen volgen. Toen ze me koffie zagen halen in de cafetaria riepen ze: 'Hey tea boy, kan je ons twee tassen koffie bezorgen want we hebben niet veel tijd.' Ik negeerde hen, nam mijn tas koffie en ging weg. De twee meisjes keken me mokkend na. Een half uur later begonnen de lessen en de twee kwamen naar mijn klas. Ze zakten door de grond van schaamte toen ze zagen dat ik de docent was."

"En ik vind het heel erg dat ook de zwarte en gekleurde mensen die hier geboren en getogen zijn op die manier bekeken en behandeld worden. Wat ik bijvoorbeeld vaak zie bij zwarte vrienden of vriendinnen die een witte partner hebben, is dat ze vaak niet au serieus genomen worden tijdens discussies. De argumenten van de zwarte partner worden vaak wuivend weggelachen. Zo van ach wat weet jij ervan."

Koloniale stereotiepen

"Die stereotiepen zijn niets recents maar hebben hun basis in onze kolonisatiegeschiedenis. En het ergste is dat ze die koloniale stereotiepen ook in Afrika geïnternaliseerd hebben. Als je wit bent, wordt je automatisch als intelligent aanzien. Ik heb in Nigeria een tijdje in een ziekenhuis gewerkt en de meeste patiënten wilden liever naar de witte Portugese dokter gaan die daar werkte, omdat ze denken dat hij een betere behandeling geeft."

"Ik ging vroeger vaak naar debatten over diversiteit, verbinding, participatie etc. ... En bij dat soort debatten zie je gewoon dat alles hetzelfde blijft. De meester bepaalt het kader, bepaalt de taal en de toon. We houden een debat in een taal die niet de onze is en gebruiken impliciet de betekenissen en woorden van de meester. Waarom mogen mensen uit het noorden bijvoorbeeld overal rondreizen en in het zuiden expat spelen. En omgekeerd kan het niet? Waarover moeten we dan debatteren?

"Ik word bijvoorbeeld onwel van al die belachelijke verhalen die nog steeds onderwezen worden van de witte ontdekkingsreizigers die opeens rivieren en landen ontdekken. Alsof die er voordien niet waren. Neem de naam Nigeria die aan mijn land werd gegeven door de Engelsen. Het ging waarschijnlijk zo: 'Oh kijk het ligt dicht bij de Niger rivier, laten we het Nigeria noemen'. Met al die belachelijke namen moeten we tevreden zijn. Wij waren mensen voordat we tot slaaf zijn gemaakt en niet omgekeerd zoals het vaak wordt voorgesteld. 'Jullie waren slaven en dan zijn jullie bevrijd.' In de Amerikaanse grondwet spreken ze van de founding fathers. Welke founding fathers vraag ik me af? De echte founding fathers waren de indianen en niet de rovers die het land koloniseerde."

Witte helden

Stuit je als artiest met een zwarte kleur vaak op gesloten deuren?

"Het institutioneel racisme is overal. En zeker ook in mijn werk als acteur en muzikant kom ik het constant tegen. Kijk gewoon rond op onze Belgische podia. Hoeveel zwarte mensen spelen er een serieuze rol of een hoofdrol in een stuk?"

"De helden van deze cultuur blijven wit en klassiek. Een zwarte held kennen ze hier niet. Ik krijg vaak te horen: 'We zullen jou contacteren als we iets over Afrika willen doen.' Theaterhuizen willen je als zwarte vooral opvoeren in paternalistische theaterstukken over die schone tijd in de Congo. Ik doe daar niet meer aan mee, ook al kost het me opdrachten en worden mijn projecten vaak geweigerd."

"Een vrouw die ooit geïnterviewd werd over armoede zei het treffend: 'Overal waar ik kwam, bleven de deuren dicht, maar ik blijf aan die deurklink morrelen en zeg het ook tegen mijn kinderen. Want op een dag gaat iemand die vergeten te sluiten.' Ik blijf dus niet bij de pakken zitten, ik ben multidisciplinair en vind altijd wel een weg."

Uitgescholden op de voetbal

In je bundel vertel je in het kort het verhaal van een ouder van de andere ploeg die tijdens een voetbalwedstrijd racistische opmerkingen naar je zoon riep.

"Inderdaad, hij had het gehoord en was er helemaal van aangedaan. Ik heb hem toen gezegd dat hij dat meer zal meemaken en zijn enige wapen is zijn eigen waarde koesteren, trots zijn op wie hij is en een goede positie bemachtigen in de maatschappij door goed te studeren. Veel ouders verwaarlozen het om de trots op eigen achtergrond mee te geven aan de kinderen. In de plaats leren ze hun kinderen de koloniale mentaliteit. Het grootste deel van het werk om de kinderen sterker te maken tegen racisme ligt bij de ouders. Daar heb je greep op. En het heeft vaak niet met opleiding te maken. Ik hoor de grootste onzin van hoog opgeleide zwarten die neerkijken op waar ze vandaan komen."

"Durf vragen te stellen aan jezelf. Waarom word ik zo bekeken of behandeld omwille van mijn huidskleur? En ga op zoek naar antwoorden. Haal je fierheid uit je achtergrond. Stel je de vraag vanwaar het bloed komt dat door je aderen stroomt. Ga op onderzoek naar je voorouders. Als je je voorouders kan eren, kom je dichter bij jezelf."

Sinterklaas en Zwarte Piet

Dat heb je zelf ook gedaan bij je kinderen, hun geschiedenis uitgelegd toen je kennismaakte met Sinterklaas.

"Toen mijn kinderen opgroeiden, kwam ik in contact met het idee van Sinterklaas en Zwarte Piet. Op een dag kwam mijn vrouw die zelf Turkse roots heeft af met het verhaal van de Sint die dan door de schoorsteen ging komen en dat we voor onze twee kinderen een schoen moesten klaarzetten met een wortel voor het paard van de Sint. Ik dacht eerst: 'Wow wat een leuke kindertraditie.' We zijn speelgoed gaan kopen."

"En op die bewuste dag zag ik overal op straat en op tv de Sint die leek op de paus, de meester met zijn zwarte slaven achter hem aan die een zak droegen. Ik was gechoqueerd. Toen ik dat vertelde aan mijn vrouw lachte ze het weg: 'Maar nee het is gewoon een kinderfeest en heeft niets met slavernij te maken. Zwarte Piet ziet zwart omdat hij door de schoorsteen komt.' Maar waarom heeft hij dan dikke lippen, kroeshaar, gouden oorbellen en van die kleren ... Ik kon niet vatten dat zij het niet zag. Toen ze ging werken, riep ik mijn twee kinderen bij me en vertelde hen dat ik dat verhaal van Zwarte Piet niet neem."

"Ik legde hen op een toegankelijke manier de koloniale geschiedenis en het slavernijverleden uit. Die week moesten ze elke dag een aflevering van de Amerikaanse miniserie Roots zien. Deze serie heb ik in Nigeria als kind nog gezien. Een goede serie over slavernij, die dateert van de jaren 70. Ik had ze op VHS. Ze hebber er recent nog een remake van gemaakt. Het is gebaseerd op het gelijknamige boek van Alex Haley. En gaat over een Afrikaan die gekidnapt werd, tot slaaf gemaakt en naar Amerika werd gebracht."

"Mijn vrouw was furieus maar ik was koppig. Ik wilde dat ze die geschiedenis kennen. Toen ik jong was, moest ik alleen leren over Jezus en niemand vertelde me over de geschiedenis van de slavernij. Wat er echt gebeurd was. Of over de zwarte helden. Zoals de allereerste hartoperatie die uitgevoerd werd door de zwarte chirurg, Daniel Hale Williams."

"Ik heb mijn kinderen een goede basis gegeven over wie ze zijn en waar ze vandaan komen. Zodat ze die fierheid hebben over hun achtergrond. Ze zijn nu volwassen en staan stevig in hun schoenen. Ze zijn blij met wat ik hen heb geleerd."

Een ode aan mama Afrika

Waarom een dichtbundel?

"Ik was geïnspireerd om deze dichtbundel te maken, omdat ik waarde wil geven aan het zwart zijn. Ik wil een ode brengen aan Afrika. Voor mij is Afrika een gracieuze zwarte vrouw. Dat soort beelden zie je niet in de media of reclame. "

"Ik heb hier ook nooit referenties gevonden voor de waarden die ik associeer met Afrikaans zijn. Daarom wou ik ze zelf creëren. Het is een boek dat ik aan een jongere zou willen meegeven als die naar de winkel gaat om meer te weten te komen over zijn achtergrond. Een boek dat hem of haar zou sterken in de eigenwaarde."

Van negotiëren naar negrociëren

Waarom de titel Intimate Negrociations?

"'Negrociations' verwijst naar negociations, onderhandelingen. De zogenaamde onderhandelingen die Afrika doet kan je niet echt onderhandelingen noemen. In plaats van negotiëren moeten we negrociëren. We moeten zelf onze instellingen bouwen en er zelf beslissingen nemen. Nu wordt er boven onze hoofden beslist wat we moeten doen. Het komt van allerlei instellingen in het noorden. IMF, Veiligheidsraad etc. ... en dan zeggen ze dat kolonisatie is afgeschaft."

"Afrika zit vol nieuw paters die zich ngo's noemen en zogenaamd aan ontwikkelingssamenwerking doen. Ze werken vooral onder elkaar samen en doen alles behalve aan ontwikkeling. Het geld uit het noorden gaat naar hun hoge salarissen. Ze bewaken in Afrika de koloniale legacy en staan in dienst van de multinationals zodat die ongestoord de grondstoffen kunnen delven en exporteren."

500 miljard dollar commissie
"Kan je je inbeelden dat Frankrijk 500 miljard dollar opstrijkt omdat ze de CFA, het geld van de Franstalige kolonies in West-Afrika, in Parijs drukken. En daar neemt Frankrijk dus elk jaar een commissie op van 500 miljard dollar. Waarom drukken die landen hun eigen munten zelf niet? Die landen zijn allesbehalve autonoom als hun fundament ergens anders beslist wordt. Maar ik wil hier niet de zielige uithangen en met de vinger wijzen. We hebben hier een collectieve verantwoordelijkheid."

"Intimate gaat over de gedichten in de bundel die dan weer meer intiemer zijn. Mijn bundel gaat niet alleen over activisme. We hebben twee handen. Je hebt één vuist om je rechten op te eisen maar de andere hand is open om liefde te tonen, tederheid en zachtheid op te zoeken die ook bestaat in deze wereld."

De dichtbundel 'Intimate Negrociations' wordt op vrijdag 24 januari om 19.30 in het Zuiderpershuis voorgesteld.

Klik hier voor het volledige artikel.

Terug