NL
.
Armoedeporno als verdienmodel
Armoedeporno als verdienmodel
 Respectloos, racistisch en lucratief

De serie modefoto's die fotograaf Awamu Moja schoot van een wit model in haute couture te midden van Kameroenese dorpsbewoners in het regenwoud, zorgde voor een storm van kritiek op social media. Respectloos, koloniaal en racistisch, klinkt het. Volgens de fotograaf is dat precies de bedoeling.

Wat zien we precies op de foto's? Op de eerste foto torent een gepolijst wit model boven een groepje Baka-kinderen uit in het Kameroenese regenwoud. De Baka is een nomadisch volk dat leeft in de regenwouden van Kameroen, Congo-Brazzaville, Gabon en de Centraal-Afrikaanse Republiek. De kinderen kijken somber de camera in, de baby op de arm van het model huilt. Naast haar huidskleur contrasteert ook de chique, extravagante outfit van het witte model met de blote voeten en gehavende kleding van de kinderen. Op de achtergrond een hut van bladeren.

Ondergeschikt en hulpbehoevend

De foto is ongemakkelijk, bot en provocerend. Het bevestigt stereotypes en koloniale ideeën over raciale verhoudingen. Het witte model is superieur, gestyled, verzorgd. Zij kijkt neer op 'de ander': donker, ondergeschikt en hulpbehoevend. De kinderen lijken gereduceerd tot rekwisieten. Dat het jongetje op haar arm huilt is van ondergeschikt belang, als haar haar maar goed zit.

    Een bericht gedeeld door MOJA (@awamumoja) op 5 Feb 2018 om 3:00 (PST)

Op een andere foto uit de zevendelige serie zit het model in een hut van dorre bladeren, gekleed in een maagdelijk witte bruidsjurk. En weer dat opzichtige contrast tussen het glamoureus gestylede model, en de ongemakkelijk in de camera kijkende Baka, in hun alledaagse kloffie, wél op de grond. Op het Instagram-account van de Luxemburgse fotograaf Awamu Moja staat naast de foto een tekst over het belang van 'home sweet home', en hoe de westerse wereld de leefwereld van de Baka kapotmaakt.

Wat is de bedoeling van deze foto's? We vragen het de maker zelf, een witte man van middelbare leeftijd uit Luxemburg die zich dus 'Awamu Moja' ('fase één' in Swahili) noemt. Over de telefoon vertelt hij dat de foto's bedoeld zijn als provocatie, om te shockeren. "Ik heb daarbij twee elementen gebruikt: kolonisatie en racisme. Door bijvoorbeeld het model telkens iets hoger te plaatsen dan de Baka, door haar naar boven te laten kijken."
Een bewuste provocatie

Maar waarom, in vredesnaam? Zijn sponsor, vertelt Moja, betaalt een euro voor elke reactie die de fotoserie op sociale media krijgt. "Het is een succesvolle actie geweest, er zijn duizenden euro's opgehaald." Van het geld dat is opgehaald hebben volgens Moja vier dorpelingen een medische behandeling gekregen, de rest is gedoneerd aan een project dat ontbossing in Kameroen tegengaat.

"Op weer een petitie of fundraiser had niemand gereageerd. We hebben helemaal geen koloniale agenda, we wilden de Baka gewoon op de kaart zetten. Ik heb duizenden boze berichten en zelfs doodsbedreigingen gehad. Mensen snappen niet dat het een bewuste provocatie is geweest."

Desgevraagd zegt hij dat hij de actie geslaagd vindt, en dat het doel wat hem betreft de middelen heiligt.

Heiligt het doel inderdaad de middelen? De serie foto's verwijst naar de hordes rijke, witte mensen die de arme 'Afrikaan' komen redden. Dit white saviour complex is een Europese koloniale erfenis die op twee manieren belemmerend werkt voor daadwerkelijke vooruitgang: ten eerste is het je ongevraagd en vaak zonder veel voorkennis bemoeien met andermans problemen, vaak zonder met desbetreffenden (in dit geval de Baka) te overleggen. En ten tweede wekt het de suggestie dat problemen alleen opgelost kunnen worden door ingevlogen witte buitenlanders. Barbie Saviour heeft dat white saviour complex ook goed te pakken. Net als Madonna.

Geen overlevers, maar slachtoffers

De fotoserie is ook een klassiek gevalletje van poverty porn. Doe eens je ogen dicht en denk aan armoede. Wat zie je dan? Grote kans dat je een zielige, naamloze 'Afrikaan' ziet, met een uitgestoken ribbenkast en vliegjes om het hoofd. Dit inzoomen op armoede, haar vergroten en verpakken tot iets consumeerbaars, heet poverty porn. Het laat geen overlevers zien, maar slachtoffers. Geen mensen met een naam, een familie en een context, maar passieve, zielige naamlozen.

De rossige Ed Sheeran kreeg het schaamrood op de kaken toen in 2017 bekend werd dat het filmpje waarin hij namens de hulporganisatie Comic Relief Senegalese straatkinderen redt, bekroond werd met een Rusty Radiator Award. Die prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan de hulporganisaties die zich schuldig maken aan poverty porn. De Italiaanse fotograaf Alessio Mamo kan er trouwens ook wat van.

Iets dichter bij huis zien we dit fenomeen bijvoorbeeld in het populaire tv-programma Groeten uit de Rimboe, waarin Nederlanders afreizen naar 'primitieve stammen in Afrika'. Ethiopische en Zambiaanse volken worden hier expres onwetend en primitief gepresenteerd, ons stereotype beeld van armoede bevestigend. Voor de shoots moeten zij hun horloge, mobiele telefoon en dergelijke inleveren. Want dat klopt niet met het beeld 'dat wij van de Afrikaan hebben'. Als extra smaakmaker heeft SBS6 er in het tweede seizoen trouwens ook nog wat mensen met dwerggroei en zwaarlijvigen tegenaan gegooid. Hilariteit alom!
Schok en schuldgevoel

Poverty porn draait dus om het uitbuiten van stereotype beelden van armoede, en zorgt daarmee voor een enorme afstand tussen mensen. Het gaat om het triggeren van een emotionele reactie bij de kijker, vaak met als doel het inzamelen van geld. De emoties die het teweegbrengt zijn schok en schuld. Dat zijn emoties die ook snel weer overwaaien: op een gegeven moment is onze verontwaardiging op. Het gevaar van poverty porn is dan ook dat we op een gegeven moment out-tunen. Net als bij echte porno hebben we steeds schokkendere beelden nodig om nog iets te voelen.
Dezelfde organisatie die Ed Sheeran bekroonde met een award voor poverty porn (de Rusty Radiator Award), kwam ook met een video naar buiten. Hierin zamelen Afrikaanse sterren geld in om radiators voor Noorwegen te kopen. Een parodie op poverty porn, en ondertussen een klassieker.

Maar in tegenstelling tot Ed Sheeran lijkt de Luxemburgse fotograaf Awamu Moja zich niet te schamen. Hij is zelfs trots op de hoeveelheid (negatieve) reacties die hij kreeg. Hij lijkt zich ook nauwelijks bewust van de schade die hij hierbij toebrengt aan zowel de kijker als zij die bekeken worden. Zijn doel, bewustheid creëren rondom de marginalisatie en discriminatie waarmee de Baka te maken hebben, los je niet op door die marginalisatie en discriminatie uit te vergroten en er vervolgens een ondoorzichtig verdienmodel gebaseerd op schok en belediging aan vast te plakken.

De fotoserie van het witte model te midden van de Baka in Kameroen is een slecht doordachte marketingstrategie die zich bovendien tegen het merk van de fotograaf heeft gekeerd: mensen zijn woedend. En de Baka? Typisch: hun stem komt in het hele debat niet voor.
Terug