NL
.
Betekenis racisme
Racisme is het geloof in de superioriteit van één ras boven een ander op basis van hun ras of etniticiteit meestal resulterend in discriminatie en vooroordelen.

Het onderliggend idee achter racisme omvat de gedachte dat mensen kunnen onderverdeeld worden in aparte groepen die zouden verschillen in sociaal gedrag en inherente capaciteiten alsook het idee dat deze gerangschikt kunnen worden in superieure en inferieure groepen.

Het VN-verdrag inzake de uitbanning van rassendiscriminatie stipuleert dat superioriteit gebaseerd op raciale of etnische differentiatie wetenschappelijk vals is, moreel verwerpelijk, sociaal onrechtvaardig en gevaarlijk en dat er geen rechtvaardiging voor bestaat noch in theorie noch in de praktijk.

Terwijl concepten als ras en etniciteit als verschillend worden gezien binnen de sociale wetenschap hebben beiden een lange geschiedenis van gelijke betekenis. Etniciteit wordt meestal gebruikt in een culturele betekenis die aanleunt bij ras namelijk de onderverdeling van mensengroepen gebaseerd op eigenschappen die essentieel of inherent zijn aan die groep zoals gedeelde afkomst.

Racisme en raciale discriminatie wordt op zo'n manier uitgeoefend dat binnen deze context racisme op basis van ras of op basis van etniciteit dezelfde zijn.

Racisme gaat gepaard met 3 aspecten:
  • Een historisch hiërarchische machtsrelatie tussen groepen
  • Ideeën van raciale verschillen
  • Manifestaties van discriminatie

Zwarte Piet is racisme
Net zoals witte druiven niet wit zijn (maar groen) weet iedereen dat Zwarte Piet niet zwart ziet door het roet maar een weergave is van een Afrikaan. Hoewel de stigmatiserende weergave van Zwarte Piet op het eerste zicht geen discriminatie of haat uitstraalt is het racistisch.

Zwarte Piet als eufimisme voor een Afrikaan wordt steeds als een dienaar weergegeven ten dienste van Sinterklaas als weergave van een Europeaan. De verwijzingen naar de koloniale geschiedenis zijn talrijk en de figuur gaat meestal gepaard met karikaturale gedragen en kenmerken die niet van toepassing zijn maar wel worden toegeschreven aan Afrikanen. Doordat het stereotypes opwekt en handhaaft blijft het pad geëffend voor discriminatie van mensen met een Afrikaanse (migratie)achtergrond. Tijdens de Sinterklaasperiode worden personen met een donkere huidskleur en/of Afrikaanse (migratie)achtergrond ook veel meer gepest en nageroepen als de racistische karikatuur.

Zwarte Piet houdt tevens racistische ideeën in stand door stereotype verwijzingen naar zowel wit als zwart.

Maatschappij
Als ideologie bestaat racisme op zowel individueel als maatschappelijk niveau. Een aantal sociologen merken op dat in het Westen waar racisme veelal negatief wordt gesanctioneerd het muteerde van een uitgesproken opzichtige expliciete manier naar een verscholen impliciete manier van uitdrukken van raciale vooroordelen. De "nieuwe" meer verborgen en minder detecteerbare vormen van racisme zijn moeilijker te ontdekken en te confronteren.

De Nederlandse tekstwetenschapper Teun van Dijk gespecialiseerd in discoursanalyse onderzocht de verschillende manieren waarop beschrijvingen van racisme en racistische acties worden weergegeven door zowel de daders van deze acties als hun slachtoffers. Hij merkte op dat wanneer beschrijvingen van acties negatieve implicaties hebben voor de dominante meerderheid, met name de witte elite, ze meestal als controversieel worden gekadert en dat zulke controversiële interpretaties typisch worden weergegeven tussen aanhalingstekens in media. Of dat er wordt gereageerd met argwaan en twijfel op deze beschuldigingen.

Hoewel racistische ideologieën na de Tweede Wereldoorlog werden verworpen op ethische, politieke en wetenschappelijke grond blijft het wereldwijd wijdverspreid. Het kent vooral een sterke toename wanneer sociale en politieke spanningen toenemen en wordt door populistische politici gretig gebruikt als bliksemafleider.

Rol van onderwijs en politiek
In tegenstelling tot wat sommigen beweren is racisme niet aangeboren maar aangeleerd. Mensen hebben van nature de neiging om in groepen te denken maar dit wij-zij-denken kan op eender welke manier worden ingevuld tot zelfs kalende versus niet-kalende mannen. Het wij-zij-denken wordt ons aangeleerd en gehandhaafd door media, onderwijs en politiek.

Hoewel er ten op zichtte van 50 jaar geleden positieve vooruitgang merkbaar is bevatten schoolboeken nog zeer veel stereotyperende, stigmatiserende en soms racistische beeldvorming. Ook wordt vooral de nadruk gelegd op de historische verdienstelijkheden van het eigen land of de etnisch dominante groep en wordt het kolonialisme onvolledig of zelfs positief gekaderd. In de meeste scholen valt er dan ook nog steeds te horen dat tot slaaf gemaakte Afrikanen een goed bestaan hadden in de kolonies en wordt aangeleerd dat ze het beter hadden dan vrije Europeanen kolonisten. Over opstanden door de tot slaaf gemaakten, de hoge dodentol van de handel die de Holocaust vele malen overstijgt en de vele genocides in Afrika, Azië en beide Amerika's valt evenwel weinig tot niets te horen. En zo verlaten kinderen die volwassen zijn geworden de schoolbanken met een stereotiep beeld van inferieure onbeholpen buitenlandse culturen en superieure weldoenende Europeanen.

Inzake politiek gaat het in hoofdzaak over haatzaaiende retoriek, het afschuiven van schuld en het scheppen van een vijandbeeld van bepaalde bevolkingsgroepen. Wanneer het beleid faalt of er treden economische of sociale problemen op wenden bepaalde (populistische) politici zich wel eens tot het aanwijzen van een zondenbok. Op deze manier hopen ze makkelijk te scoren en gebruiken ze etnische minderheden die sowieso al gemarginaliseerd, minder vocaal en kwetsbaar zijn als bliksemafleider voor hun eigen falend en/of onpopulair beleid. Het resultaat is vaak een toename in expliciet racisme.

Racisme en niet sensatie, de subtiele racistische boodschap in de media
Het inbedden van racisme (superioriteit versus inferioriteit) in de media gebeurt in hoofdzaak impliciet en op subtiele wijze. Een voor de hand liggend voorbeeld waar zowat alle massamedia zich schuldig aan maken is het gebruik van het woord vreemdeling dat meestal negatief gebruikt wordt versus het woord buitenlander dat veelal neutraal of positief gebruikt wordt. Respectievelijk duiden deze op mensen met een niet-westerse achtergrond en mensen met een westerse achtergrond. Voorts introduceert de media om de haverklap nieuwe stigmatiserende of dehumaniserende woorden zoals transmigranten, het werkwoord zwartepieten en allerhande associaties van het woord zwart met het negatieve. Of gebruiken ze bestaande woorden in een steeds weerkerende negatieve context of zinsconstructie zodat het een zekere negatieve beladenheid krijgt. Het nieuws dat ons bereikt over het Afrikaanse continent is meestal negatief of zijn een uiting van het redderssyndroom. De Engelse universiteitsdocent Melanie Bunce deed onderzoek naar het beeld dat van Afrikaanse landen wordt geschetst in de media. Zij stelt dat alhoewel het aantal 'afro-pessimistische' verhalen afneemt, de 'neokoloniale' taal en manier van schrijven over het continent niet afnemen.

Een even subtiele maar vooral sinistere methode waardoor de massamedia racisme niet alleen in stand houdt maar ook aanwakkert is door te bepalen wie empathie verdient en wie dit onwaardig is.

In het Waals-Belgische dropje Anderlues werd op 2 juli 2018 een noord-Afrikaanse moslima aangevallen door 2 witte racistische mannen. Ze werd geslagen, haar hoofddoek afgerukt net als haar kleren en op de koop toe werd de vrouw verminkt over het lichaam. Het brutaal geweld ging gepaard met racistische verwijten als "vuile arabier". Vanuit de regering met aan het roer (latente) racisten als Jambon, Francken en Demir kwam er geen reactie laat staan een veroordeling van het racistisch geweld. Deze agressie werd door zowat alle Vlaamse media (en de verdergelegen Nederlandse media) ofwel niet gerapporteerd ofwel gebracht op een manier waarbij vooraf geweten is dat de publiek ontvangst minimaal is.

Wat we hier zien is dat niet sensatie de drijfveer vormt om iets al dan niet in beeld te brengen, de geweldpleging op de noord-Afrikaanse vrouw had evengoed sensationele voorpagina's kunnen genereren, maar racisme. Maken we even een denkoefening gebaseerd op feiten uit het verleden dan weten we dat indien het slachtoffer een blonde vrouw zonder migratieachtergrond was geweest die werd belaagd door 2 noord-Afrikanen en haar hadden verminkt dit niet alleen voorpaginanieuws was geweest met over mekaar kruipende racistische politici om deze misdaad te veroordelen maar dat dit dagenlang actueel zou blijven.

Bijkomend zijn er talrijke voorbeelden op te sommen waarbij diezelfde media empathie tonen en vragen voor mishandelde huisdieren. Voorbeelden 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 en 8. Ook dit duidt erop dat deze massamedia een besluitvoeringsmodel toepassen waarbij witte mensen de aandacht en empathie van de lezer verdienen. Dat hieropvolgend dieren dit verdienen en dat bepaalde groepen mensen met een buitenlandse migratieachtergrond aandacht en empathie onwaardig zijn.

De subtiele racistische boodschap die door deze "vrije neutrale Westerse media" wordt uitgedragen is dat bepaalde groepen mensen met een buitenlandse migratieachtergrond dermate minderwaardige en dus inferieur zijn dat ze geen empathie waard zijn.

Dehumanisering
Dehumanisering is een veelvoorkomend aspect van racisme en betekent het ontnemen van de menselijkheid en het vervreemden van de mensenrechten die gepaard gaan met het mens zijn.

Dehumanisering gebeurt op talloze manieren. Onder meer:
  • Retorisch zoals het vergelijken van bepaalde groepen mensen met dieren, verbaal geweld en het ontnemen van de stem van deze groep. Denk hierbij respectievelijk aan apen, kruip terug in je boom en het in talkshows steeds hebben over een groep mensen maar van deze groep nooit of zelden iemand aan het woord laten.
  • Via symboliek door afbeeldingen in bijvoorbeeld cartoons en tijdschriften. Denk hierbij aan het racistische Charlie Hebdo.
  • Fysiek zoals bijvoorbeeld de transatlantische slavenhandel, fysiek geweld, het weigeren van oogcontact met gepercipieerde ondergeschikten of ook andersom het verbieden van oogcontact door gepercipieerde ondergeschikten.

Dehumanisering tracht de individualiteit weg te nemen van een persoon of groep met als doel empathie voor deze personen tegen te gaan. Institutionele dehumanisatie werd historisch gezien zelden gestuurd op basis van seksuele oriëntatie, geslacht, handicap of klasse maar in hoofdzaak gestuurd tegen etnische, religieuze en politieke minderheden.

Dehumanisering wordt gezien als een centrale component bij geweld tegen minderheden omdat het de meest belangrijke voorbode is van morele uitsluiting, het proces waarbij gestigmatiseerde groepen buiten de grenzen worden geplaatst van morele waardes, regels en inachtnemingen van rechtvaardigheid.

Ontmenselijkte individuen worden veel sneller het slachtoffer van (dodelijk) geweld. Het hangt vaak af van vooraf aanwezige racistische, sectarische of andere soorten van vooringenomen gedachtenpatronen waar haatzaaiers gretig op inspelen via allerhande mediakanalen waarbij de "vijanden" worden afgeschilderd als barbaars, kinderlijk, onbezonnen, rechteloos en/of als gevaar voor de samenleving of het land.

Dehumanisering is allomtegenwoordig en wellicht is het meest flagrante voorbeeld het gebruik van het woord "illegalen" dat zowat dagelijks de revue passeert in de media. Bij het woord "illegalen" verwijzen de massamedia (NOS, VRT, De Persgroep, Mediahuis, ...) naar mensen zonder geldige verblijfsvergunning. Het woord ontdoet de persoon van elke vorm van individualiteit en menselijkheid en impliceert dat hun bestaan en hun aanwezigheid illegaal is en dus verboden.

Aversieracisme
Dit is een vorm van impliciet racisme waarbij een persoon door vooroordelen over een bepaalde etnische groep interactie met deze groep hardnekkig gaat mijden. In tegenstelling tot expliciet racisme gebeurt aversieracisme impliciet en wordt het gekenmerkt door tegenstrijdige uitdrukkingen en gedragingen.

Aversieracisme dat zich mogelijk onbewust voordoet kan invloed hebben op het maken van beslissingen bij aanwervingen, vonissen en hulpgedrag.

Xenofobie
Dit is de irrationele en/of obsessieve angst voor mensen die op de één of andere manier worden gezien als niet behorend tot de eigen groep. Criteria hieromtrent kunnen  zijn: afkomst, godsdienst, gewoontes, taal, etc. Xenofobie en racisme zijn niet helemaal hetzelfde maar hebben wel veel overeenkomsten.

Xenofobie onderscheidt zich vooral door het zich afzetten tegen buitenlandse culturen terwijl deze mogelijk tot hetzelfde "ras" behoren. Het is een politiek begrip en geen medische aandoening

Afrofobie
Gelijkaardig aan xenofobie is dit de irrationele en/of obsessieve angst voor Afrikaanse culturen en mensen en/of de Afrikaanse diaspora. Afrofobie en racisme zijn vaak aan elkaar gekoppeld maar verschillen vooral in het feit dat er bij racisme een superioriteitscomponent aanwezig is dat niet noodzakelijk het geval is bij afrofobie.

Afrofobie hoeft niet persé uitsluitend bij niet-zwarte personen voor te komen maar kan ook voorkomen bij zwarte personen die dit op de één of andere manier hebben ontwikkeld of hiertoe zijn geconditioneerd.

Een veelvoorkomende indicatie van afrofobie die al meer dan een halve eeuw gretig wordt uitgedrukt is de stelling dat het Afrikaans continent een bevolkingsexplosie zou kennen wat vergeleken met andere werelddelen complete onzin is.

Wetenschappelijk racisme
Wetenschappelijk racisme is het pseudowetenschappelijk geloof dat er empirisch bewijs bestaat dat zou aantonen dat sommige rassen inferieur zijn en anderen superieur. De racistische conclusies voor deze onderverdeling steunen echter niet op bewijs zoals een connectie tussen ras en intelligentie. Het wordt vaak aangewend om racisme te rechtvaardigen. Wetenschappelijk racisme maakt gebruik van antropologie, schedelmetingen en andere manieren om antropologische typologieën van mensen te classificeren in aparte rassen die superieur of inferieur zouden zijn. Wetenschappelijk racisme kende een opgang vanaf de kolonisatieperiode aan het einde van de 16e eeuw. Het werd in hoofdzaak gebruikt om slavernij en genocides in overzeese gebieden te rechtvaardigen. Vanaf midden 20e eeuw kwam er veel kritiek op de pseudewetenschappelijke manier van onderzoek maar wetenschappelijk racisme heeft tot op de dag van vandaag aanhang.

Een voorbeeld van wetenschappelijk racisme is Marion Van San die in haar "onderzoek" een lineair verband trekt tussen nationaliteit/afkomst en criminaliteit zonder rekening te houden met socio-economische factoren. Die laatste weggelaten variabele is net de belangrijkste om criminaliteit te verklaren waarbij etniciteit van geen tel is.

Eugenetica
Eugenetica is de praktijk waarbij een bepaald type reproductie wordt nagestreefd van mensen met eigenschappen die een voorkeur genieten en een reductie van mensen met ongewenste eigenschappen. Historisch gezien heeft racisme hierin altijd een belangrijk rol gespeeld. Eugenetica gebeurt op 2 manieren namelijk "positief" door het aanmoedigen van reproductie van een voorgetrokken bevolkingsegment en negatief door het voorkomen van reproductie van een ongewenst bevolkingssegment en dit door onder meer sterilisatie en het toedienen van anti-conceptiemiddelen.

Het meest in het oog springende voorbeeld van eugenetica waren de uitroeingspraktijken van de nazi's maar eugenetica op zich werd in veel meer landen toegepast dan aanvankelijk wordt gedacht en dat tot op de dag van vandaag. Een aantal personen (waaronder Frits Bolkestein) en NGO's (Marie Stopes International dat Nederlandse ontwikkelingshulp ontvangt, Bill and Melinda Gates Foundation, ...) promoten of voeren uit wat gezien kan worden als eugenetische programma's op het Afrikaans continent. Bij het uitvoeren wordt er dan op een misleidende of opgedrongen manier contraceptie toegediend of zelfs sterilisatie uitgevoerd of er worden massale vaccinaties uitgevoerd waarvan geweten is dat ze tot onvruchtbaarheid leiden.

Institutioneel of structureel racisme
Institutioneel racisme is racisme dat van de maatschappij en haar leiders uitgaat tegen (een) bepaalde bevolkingsgroep(en) desondanks allerlei wetten die gelijkheid moeten verzekeren. Institutioneel racisme is minder zichtbaar, vaak subtiel en impliciet. Institutioneel racisme reflecteert zich in verschillen in werk, huisvesting, onderwijs, inkomen, justitie, vermogen, gezondheidszorg en politieke macht.

Hondenfluitracisme
Om wille van sociale afkeuring van expliciet racisme wordt racisme vaak op verdoken en subtiele wijze uitgedrukt door gebruik te maken van verhullende taal en eufemismen die een bepaalde betekenis hebben voor het algemene publiek maar een bijkomende, andere en meer specifieke betekenis voor een specifieke subgroep. Deze manier van racisme bedrijven laat tevens aannemelijke ontkenning toe.

Het was Barack Obama die deze tactiek de naam hondenfluitracisme of "dog whistle racism" gaf. De analogie met een hondenfluit wordt gemaakt omdat het ultrasoon gefluit gehoord kan worden door honden maar niet hoorbaar is voor mensen.

Er zijn talloze voorbeelden van hondenfluitracisme. Zo is er de uitspraak van Jan Jambon (N-VA): "Logisch dat mensen van vreemde origine gecontroleerd worden: ze voldoen aan profiel"
Deze uitspraak voedt het wij-zij-denken en insinueert dat het normaal is dat mensen met een migratieachtergrond niet als gelijkwaardig worden beschouwd en extra gecontroleerd dienen te worden. Het benoemen van extra controles insinueert voorts dat deze groep mensen een inherent gevaar vormt.

Whitesplaining
Whitesplaining is een term om aan te duiden wanneer witte mensen behorend tot de gepriviligeerde dominante groep op een belerende en paternalistische manier aan een persoon van kleur willen uitleggen wat wel en wat niet als racisme beschouwd dient te worden en/of hoe ze ertegen dienen te vechten. Hoewel dit niet altijd het geval hoeft te zijn zit achter dit paternalistisch gedrag (onbewust) racisme.
Terug