NL
.
Moet het nu altijd over kleur gaan?
Moet het nu altijd over kleur gaan?
De eerste zonnestralen zijn er, en de wereld krijgt weer wat kleur. Het werd tijd ook, dat het einde van de winter in zicht kwam.

Voor mij was het een speciale winter. Toen de dagen korter werden en de temperatuur daalde, startte ook het 15de seizoen van De Slimste Mens. Het programma katapulteerde me van redelijk anoniem tot op de voorpagina van kranten, magazines en in de woonkamers van ongeveer een miljoen Vlamingen. Het overgrote deel daarvan kende mij voordien niet, heeft mijn boek niet gelezen en ontdekt nu stilaan waarover ik hier zoal schrijf. Dat zorgt wel eens voor verwarring. Mensen die me in De Slimste Mens sympathiek vonden, schrikken opeens omdat ik een andere mening heb over het n-woord, over zwarte piet of over hoe we reageren op jongeren die keet schoppen. Dat doet het knetteren in het hoofd van sommige medeburgers: dat iemand die ze hebben zien lachen, en die hen wel 'een plezante' leek, dingen zegt die ze tot voor kort enkel verwachtten van zuurpruimen of boze, zagende mensen.

Opeens krijg ik dus opnieuw flink wat ongevraagd, misschien wel goedbedoeld, advies: dat ik me niet zo op racisme moet focussen. Dat ik niet zo veel over kleur moet praten, dat het dààr niet om draait. Dat anderen me veel sneller gaan 'aanvaarden' als ik niet zo tegen de schenen schop van 'gewone Vlamingen'. Want ik heb hier toch alle kansen gekregen? Met dat slachtofferschap altijd. Ik mag zelfs op televisie komen. Of ik daar misschien geld mee verdien, met al dat gezwets over huidskleur, en dat ze dat inmiddels beu zijn. Of, de meer intellectuele variant: dat kleur en het benoemen ervan in het streven naar gelijkheid, die gelijkheid in de weg staat. Dat wat ik doe en schrijf een kwalijke vorm van identiteitspolitiek is, die geen pragmatisch doel heeft en enkel de kloof tussen mensen verdiept. Of dat 'kleurenblindheid' wel degelijk iets is dat na te streven valt, dat niet de ontkenning van kleur en historisch onrecht eraan gelinkt is, maar het weigeren dat onrecht in stand te houden en verder te zetten.

Ik lees dat allemaal, en ik denk erover na. Zeker als de kritiek van mensen van kleur komt, haha (die kon ik niet laten liggen). Maar die laatsten reageren zelden zo. Soms wel hoor, maar zelden. Het zijn toch vooral witte mensen (of blanke mensen als dat je voorlopig minder ongemakkelijk maakt) die deze bedenkingen maken. En ik denk dat daar ook mijn argwaan voor deze opmerkingen vandaan komt: ze vertrekken allemaal vanuit een realiteit die de mijne niet is. Ik begrijp niet goed waarom het zo pijnlijk lijkt, of waarom sommige mensen zo steigeren als je zegt: mijn realiteit is niet dezelfde als de jouwe. Want dat geldt voor iedereen.

Iemand die dik is, leeft in een andere realiteit dan iemand die slank is. Iemand met een fysieke beperking in een andere dan iemand die kerngezond is. Een man in een andere dan een vrouw. Daarmee wil ik niet zeggen dat er geen hele grote gedeelde realiteit voor iedereen bestaat. Ik ben niet stilletjes aan gek aan het worden. Maar hoe we dingen ervaren, de beelden die we te zien krijgen, hoe we onszelf gerepresenteerd zien, hoe anderen op ons reageren, de kansen die we hebben op vlak van sociale mobiliteit, de obstakels die we moeten overwinnen: dat is wezenlijk anders voor al deze groepen. Sommige dingen zijn makkelijker voor de ene groep, andere dingen dan weer voor de andere. En dan is er nog het feit dat heel veel mensen deel uitmaken van meerdere groepen. Iedereen eigenlijk, ikzelf al zeker.

Ik ben een vrouw, wat me in sommige situaties voordelen geeft. Ik ben relatief jong en gezond, wat me een enorme voorsprong geeft ten opzichte van heel veel andere mensen. Ik heb een symmetrisch gezicht en een lichaam dat genetisch nogal dicht bij een slank schoonheidsideaal ligt. Feest weeral. En ik kom uit de definitie van een middenklasse gezin en vorm ook nu met mijn man een middenklasse gezin. Niet rijk, maar ook zeker niet arm en met de mogelijkheid om mijn kinderen de sociale ladder te laten beklimmen tot welke trede ze maar willen.

Een aantal van die voordelen noem ik zonder verpinken privileges. Ze gaan namelijk verder dan de basisrechten die iedereen zou moeten hebben. Ze zijn dat beetje meer dat ik krijg toebedeeld door factoren waar ik zelf totaal niets voor moest doen. Maar er zijn ook een aantal nadelen die de maatschappij mij en mensen die eruitzien zoals mij toebedeelt. Als je een niet-witte (of niet-blanke, whatever floats your boat for now) huidskleur hebt, kom je nu eenmaal heel wat obstakels tegen. Een deel van die obstakels zijn puur in de categorie 'racisme en discriminatie' te klasseren. Je vindt moeilijker werk, je onderwijskansen worden gelimiteerd, en een huis of appartement huren is veel moeilijker dan het is voor mensen met een andere schakering van kleur. Dat zijn je basisrechten waarop beknibbeld wordt.

Maar naast basisrechten is er een heel spectrum aan andere zaken die puur op basis van kleur je leven tekenen. Je kan als donker persoon zelden een ruimte binnengaan in het Westen en niét op je kleur gewezen worden. Als je zwart ben word je sowieso nauwelijks gerepresenteerd in de beelden die je elke dag overal ziet. En als je nu denkt dat dat normaal is, want je leeft in een Europees land, wil ik toch even een aantal bedenkingen formuleren.  Er leven zo'n 204 .00 mensen met roots in Sub-Sahara Afrika in België. Daarnaast zijn er nog zwarte mensen met roots van elders. Dat is dus best een aanzienlijke groep. Na de Turkse en Marokkaanse gemeenschap, vormt de groep medeburgers met roots in Congo, Rwanda en Burundi (onze ex-kolonies dus) de grootste bevolkingsgroep met migratieachtergrond.

Toch heeft de gemiddelde Vlaming het moeilijk om meer dan vijf zwarte mensen in de media op te sommen. En als ie erin slaagt, zit daar vaak Alida van De Boomhut nog tussen, heb ik gemerkt. Maar dat programma is alweer 12 jaar geleden voor het laatst uitgezonden... Ik merk het zelf heel vaak, dat ook redacties het er nog steeds moeilijk mee hebben meer dan één zwarte persoon tegelijk uit te nodigen. Alsof er maar één  plaatsje is voorzien, en als dat vakje is afgevinkt de lijst volledig is. Ik voel me niet graag een afgevinkt vakje. Los daarvan stelt het nog iets scherp. Als de gemiddelde persoon in dit land amper vijf zwarte Vlamingen kan opsommen in media of politiek, maar wel elk jaar met Sinterklaas, Carnaval, Halloween, in strips en Vlaamse films en series of zelfs op de Instagrampagina's van hippe 'influencers' (zwartgeschminkte) karikaturen van zwarte mensen te zien krijgt... denk je dan echt dat dat geen invloed heeft? Op àlle mensen? Over de racistische historie van blackface en koloniale afbeeldingen hoeven we zelfs niet eens te beginnen, om in te zien dat die verhouding aan beelden scheef zit.

Ik krijg nog wekelijks berichtjes als dit in mijn inbox:

"Ik weet dat het niet mag, en ik weet da ik zo ni moe denken maar ik haat het om zwart te zijn. Ik schaam me nog altijd voor m'n kleur."

"Mijn dochter vindt haar kroeshaar vreselijk. Hoe kan ik haar uitleggen dat ze wel mooi is?"

"Heb jij tips voor boekjes of films met donkere mensen voor jonge kinderen? Mijn zusje van 9 wordt heel erg gepest op haar (blanke) school. (...) ze denkt dat zwarten lelijk zijn en wil niet naar mij luisteren."


En ik weet het, velen lezen dat en denken: tja dat is niet fijn, maar er zal altijd wel iets zijn. Als het je huidskleur niet is, is het wel weer wat anders waar je je onzeker over voelt of waarmee je gepest kan worden. Maar dan mis je het punt. Want het gaat niet om incidentele dingen. Het gaat niet over complexen of over pesterijen. Het gaat om die andere realiteit waarmee ik begon. Die valt eigenlijk niet te ontkennen of te bediscussiëren. De bewijzen zijn geleverd en geleverd en geleverd. Je hebt de verhalen gehoord, de cijfers gelezen, de onderzoeken, onderzoeken, onderzoeken zijn gevoerd.

En toch, om een of andere reden die ik zelf nog steeds niet vat, is er voor vele mensen geen bewijslast groot genoeg. Toch steigeren diezelfde mensen als ze op hun privileges gewezen worden, terwijl ze eigenlijk toch moeten beseffen dat die bestaan. Toch moeten erkennen dat die niet verzonnen zijn, maar los kunnen staan van tegenslagen of hard labeur. Zijn er mensen die mij vragen, naar aanleiding van het boek 'Zwart', of ik ook een boek zou lezen dat 'Wit' heet met enkel witte auteurs. Alsof niet 99,99 van de boeken die ik las sinds het eerste leerjaar 'Wit' als titel konden hebben.

Sterker nog, nu steeds meer mensen van kleur zich beginnen roeren in gesprekken over kleur, wordt onze realiteit niet alleen ontkend maar zelfs tegen ons gebruikt. Waar er eerst nog bij hoog en laag werd beweerd dat 'er niets slecht mee bedoeld wordt' of 'wij dat nooit zo hebben gezien' klinkt het nu steeds vaker 'alles wordt te politiek correct' 'straks mag hier niks meer' of 'amai zo'n lange ténen'.

Mensen die in de racebaan van het leven constant zijsprongetjes moeten maken, over obstakels moeten springen, moeten vertragen zodat de rest kan volgen, bukken omdat er stenen worden gegooid vanaf de zijlijn, staan even stil. Ze zeggen: 'hey, ik ben echt heel moe, en ik zou nu willen dat we twee hordes aan de kant zetten en drie van die stenen hier op mijn baan aan de kant schuiven'. Mensen die op een vrije baan aan het lopen zijn, zien dat, stoppen en zeggen: 'Tjezus, waar maak jij je nu druk over. Je bent toch altijd over die hordes en langs die stenen geraakt? Je bent toch op hetzelfde punt als ik gestart? En trouwens als je die steen verschuift moet die langs mijn baan passeren en dan moet ik even vertragen en dat ben ik niet gewend, dus laat ons maar gewoon normaal doen en voortlopen.'

Zo voelt het aan, niet alleen voor mij, maar voor heel (echt héél) veel mensen. Dus het klinkt een beetje flauw, een beetje naïef zelfs, en een beetje lui als je zegt 'ik zie geen kleur' of 'ik weiger in termen van kleur naar de wereld te kijken'. Want dan zie je ons niet, of weiger je ons te zien. Dan begin je snel te denken dat je 'neutraal' bent, en dan hou je een systeem mee in stand dat wit (of blank, jaja) als neutraal ziet, en al de rest daartegenover zet als 'gekleurd'. Maar, zoals de titel van Sunny Bergmans geweldige docu luidt: wit is ook een kleur.

En ik vind het inmiddels tijd dat iedereen kleur bekent als het over euh... kleur gaat.

Klik hier voor het volledige artikel.

Terug